-
Notifications
You must be signed in to change notification settings - Fork 0
/
Copy pathHeinsius-Herodes.xml
2239 lines (2238 loc) · 103 KB
/
Heinsius-Herodes.xml
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
572
573
574
575
576
577
578
579
580
581
582
583
584
585
586
587
588
589
590
591
592
593
594
595
596
597
598
599
600
601
602
603
604
605
606
607
608
609
610
611
612
613
614
615
616
617
618
619
620
621
622
623
624
625
626
627
628
629
630
631
632
633
634
635
636
637
638
639
640
641
642
643
644
645
646
647
648
649
650
651
652
653
654
655
656
657
658
659
660
661
662
663
664
665
666
667
668
669
670
671
672
673
674
675
676
677
678
679
680
681
682
683
684
685
686
687
688
689
690
691
692
693
694
695
696
697
698
699
700
701
702
703
704
705
706
707
708
709
710
711
712
713
714
715
716
717
718
719
720
721
722
723
724
725
726
727
728
729
730
731
732
733
734
735
736
737
738
739
740
741
742
743
744
745
746
747
748
749
750
751
752
753
754
755
756
757
758
759
760
761
762
763
764
765
766
767
768
769
770
771
772
773
774
775
776
777
778
779
780
781
782
783
784
785
786
787
788
789
790
791
792
793
794
795
796
797
798
799
800
801
802
803
804
805
806
807
808
809
810
811
812
813
814
815
816
817
818
819
820
821
822
823
824
825
826
827
828
829
830
831
832
833
834
835
836
837
838
839
840
841
842
843
844
845
846
847
848
849
850
851
852
853
854
855
856
857
858
859
860
861
862
863
864
865
866
867
868
869
870
871
872
873
874
875
876
877
878
879
880
881
882
883
884
885
886
887
888
889
890
891
892
893
894
895
896
897
898
899
900
901
902
903
904
905
906
907
908
909
910
911
912
913
914
915
916
917
918
919
920
921
922
923
924
925
926
927
928
929
930
931
932
933
934
935
936
937
938
939
940
941
942
943
944
945
946
947
948
949
950
951
952
953
954
955
956
957
958
959
960
961
962
963
964
965
966
967
968
969
970
971
972
973
974
975
976
977
978
979
980
981
982
983
984
985
986
987
988
989
990
991
992
993
994
995
996
997
998
999
1000
<?xml version="1.0" encoding="utf-8"?>
<?xml-model
href="https://xmlschema.huygens.knaw.nl/translatin.rng"
type="application/xml"
schematypens="http://relaxng.org/ns/structure/1.0"
?>
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="translatin0037" xml:lang="lat">
<teiHeader>
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Herodes infanticida</title>
<title type="sub"></title>
<author>Heinsius, Daniel</author>
<editor>Jan Bloemendal</editor>
<respStmt>
<resp>transcription</resp>
<name>Jan Bloemendal et al.</name>
</respStmt>
</titleStmt>
<publicationStmt>
<publisher>Elzevier</publisher>
<pubPlace>Leiden</pubPlace>
<date>1632</date>
</publicationStmt>
<sourceDesc>
<bibl>
Identifier: <name>Heinsius-Herodes</name><lb/>
Short title: <title>Herodes</title><lb/>
Year of first edition: <date>1632</date><lb/>
Author information:<lb/>
Alias: Heins, Daniel<lb/>
Birth: 1580, Ghent<lb/>
Death: 1655, Leiden<lb/>
Floruit: None, Leiden<lb/>
<ref target="https://en.wikipedia.org/wiki/Dani%C3%ABl_Heinsius">Link</ref><lb/>
<emph>Ceneton</emph><lb/>
<ref target="https://www.let.leidenuniv.nl/Dutch/Ceneton/HeinsiusHerodes1632.html">Source link</ref>
</bibl>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<textClass>
<keywords>
<term type="diction">verse</term>
<term type="genre">tragedy</term>
<term type="acts">5</term>
<term type="chorus">yes</term>
<term type="medium">printed</term>
</keywords>
</textClass>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text>
<body>
<div type="level1" xml:id="front">
<head>Front</head>
<p>/</p>
<p><milestone unit="folio" facs="210"/> Danielis Heinsii</p>
<p>HERODES INFANTICIDA.</p>
<p>DANIELIS HEINSII</p>
<p>HERODES</p>
<p>INFANTICIDA,</p>
<p>Tragoedia.</p>
<p>[Vignet: Non solus]</p>
<p>LUGD. BATAVORUM,</p>
<p>ex Officinâ ELZEVIRIANA.</p>
<p>________________</p>
<p>M D C XXXII.</p>
<p><milestone unit="folio" facs="A2r"/> <hi rend="italic">Nobilissimo Amplissimoque
Viro</hi> <milestone unit="folio" facs="311"/></p>
<p>CONSTANTINO HUGENIO;</p>
<p>Equiti, Zuylichemi Domino, Principi Arasio</p>
<p>a Consiliis et Secretis.</p>
<p>S.D.</p>
<p>DANIEL HEINSIUS.</p>
<p>Dum maiora inter mea quaero, quae praeclaro [praeclaro: illustri
1649]</p>
<p>tuo nomini inscri bam, forte in hoc Drama</p>
<p>incidi, quod aliquamdiu pressi. Neque tu</p>
<p>ignoras, quanti hoc scribendi genus fecerint</p>
<p>antiqui: qui, nec sapientiam nec eloquen-</p>
<p>tiam maioris aestimarunt, quam quae, ut <milestone unit="folio" facs="A2v"/> matronae
hodie,</p>
<p>cothurno nixa, formam suam commendaret. In qua recte</p>
<p>ornanda ac constituenda, totum prope ingenium divinus</p>
<p>Aristoteles intendit. Velis nolis, onus ipse imposuisti ti-</p>
<p>bi, quod ferendum erit; cum existimationis tuae atque ae-</p>
<p>ternitatis prima tyrocinium, Poëmatum tuorum dedica-</p>
<p>tione nobis commisisti. amico, ut antiquo, ita, quod hic</p>
<p>primum arbitror, paterno. Viri, qui benevolentia inusi-</p>
<p>tata, quicquid ipse aut esset, aut ab alio speraret, proli-</p>
<p>xissime in <milestone unit="folio" facs="312"/> te contulit. Inprimis disciplinas, ac
virtutem. [-is, disciplinas virtutem.]</p>
<p>ut hoc commeatu tutior, in aula ac Republica illustrem</p>
<p>tibi locum vindicares. Me hic animus, erectus, <milestone unit="folio" facs="A3r"/>
simplex,</p>
<p>candidus, ad summum usque diem comitabitur. ambitio-</p>
<p>nis ut contemptor, ita qui in vita moribusque, nihil excu-</p>
<p>sandum hactenus admisit. in caeteris, eorum admirator,</p>
<p>qui, more antiquorum scribunt, ac ne illis quidem omnia</p>
<p>condonant. Quod iudicium exactae mentes sibi servant.</p>
<p>non ut tanto ante genitos arrodant, sed ut sic proficiant,</p>
<p>aut alios ad maxima invitent. Caetera ut paucis semper [Caetera:
Quae 1649]</p>
<p>data, ita obtrectatione ac invidia non carent. Quam si</p>
<p>merui, quod voto maius est, ne deprecari quidem possum.</p>
<p><milestone unit="folio" facs="211"/> Nam si ideo postremi hominum existimandi sunt, qui
se-</p>
<p>rius nascuntur, ne Naturam quidem absolvendam reor.</p>
<p>quam, novercam non meruimus, et tamen experimur.</p>
<p>Non enim factionum huius saeculi malignitate, sed inge-</p>
<p>nii ardore ac summorum aemulatione, sua cuique existi-</p>
<p>matio ac fama apud posteros tuenda. Fatum autem ac</p>
<p>stipendium virtutis, obtrectationem dissimilium, qui ani-</p>
<p>mo demisso aut abiecto ferunt, nec sententia nec mente [sententia :
iudicio 1649]</p>
<p>constant. Non profecto magis, quam qui umbram pro-</p>
<p>priam gravantur, cum in sole incedant. [1649 post incedant addit:
<hi rend="italic">Vale</hi>.]</p>
<p>-</p>
<p>ARGUMENTUM. [dit argumentum niet in 1632]</p>
<p>Herodes Ascalonita, post innumera flagitia,</p>
<p>post multorum, etiam suorum, in primis Ma-</p>
<p>riamnae coniugis, quam impotenter, post</p>
<p>obitum desideravit, caedem, nato Dei Filio, orbis</p>
<p>Servatore, cuius natalem locumque sydus conspe-</p>
<p>ctum Magis nunciarat, cum e terris suis, pueri vi-</p>
<p>dendi gratia exciti, inscio tyranno, moniti in so-</p>
<p>mno, rediissent, qui nasciturum Bethlehemi Re-</p>
<p>gem didicisset; in oppido atque agro bimulos ma-</p>
<p>ctari iussit. Haec argumenti summa est.</p>
<p>[<hi rend="italic">Poemata 1640:</hi> <milestone unit="folio" facs="313"/></p>
<p><milestone unit="folio" facs="A4r"/> ARGUMENTUM.</p>
<p>Herodes Ascalonita, Antipatri filius, Idumaeus, templi restitutor,
Rex immanis, [omnium po tempore Deorum, Romanorum quoque quibus foede
inserviebat, ac Graecorum, simulatus, nec ullius, multo autem minus
veri, verus cultor, ex Iudaeo conflatus ac pagano,] post su blatum
Aristobulum, uxoris fratrem, summum sacerdotem, senem Hyrcanum,
eiusdem avum, Alexandram, eius matrem, hanc ante, ipsam quoque ex
suspicione Mariamnem coniugem, quam impotenter post obitum
desideravit, ipsum denique Alexandrum atque Aristobulum, Mariamne
genitos; impietati suae derelictus, uno scelere superiora excessit.
Nato Dei Filio, orbis Servatore, cuius natalem locumque sydus
conspectum Magis nunciarat, cum e terris suis, pueri videndi gratia
exciti, inscio tyranno, moniti in somno, rediissent, atque is
nasciturum Bethlehemi Regem didicisset; in oppido atque agro bimulos
mactari iussit. Filium e tribu Iuda natum, cum sororis Salomes marito,
ex eadem nato, postremas immanissimi furoris victimas adiecit. Drama,
rectum est, non involutum, sive πεπλεγμέvov. quale unum tantum e
Latinis omnibus nunc extat. In quo tamen περιπέ τειαε nonnullae, quae
non extra argumentum, et ab arte, petendae sunt.</p>
<p>[Omnium pro tempore … ac pagano omittit 1632]</p>
<p><milestone unit="folio" facs="a4v"/></p>
<p>Ovid. II Tristium ad Caes. Aug.</p>
<p><hi rend="italic">Omne genus scripti gravitate
Tragoedia vincit</hi>.</p>
<p>Plutarchus Lib. Poteron Aqhnaioi kata polemon h kata sofian
endocoteroi [= De gloria Atheniensium 349A]</p>
<p>¨n g¦r ™klogisqÍ tîn dram£twn ›kaston Ósou katšsth, plšon ¢nhlwkëj
fane‹tai Ð dÁmoj e„j B£kcaj kaˆ Foin…ssaj kaˆ O„d…podaj kaˆ ’AntigÒnhn
kaˆ t¦ Mhde…aj kak¦ kaˆ ’Hlšktraj, ïn Øpr tÁj ¹gemon…aj kaˆ tÁj
™leuqer…aj polemîn toÝj barb£rouj ¢n£lwsen.</p>
<p>Si enim rationes ineantur, quanti constiterunt singula
Atheniensibus dramata, facile apparebit, plus in Tragoedias, Bacchas,
Phoenissas, Oedipos, Medeaeque et Electrae mala, sumptuum fecisse,
quam in bella, pro imperio et libertate adversus Barbaros gesta.</p>
<p>Idem Lucurgo Orat. [= Vitae decem oratorum 841F]</p>
<p>tÕn dš, æj calk©j e„kÒnaj ¢naqe‹nai tîn poihtîn, A„scÚlou
Sofoklšouj EÙrip…dou, kaˆ t¦j tragJd…aj aÙtîn ™n koinù grayamšnouj
ful£ttein kaˆ tÕn tÁj pÒlewj grammatša paranaginèskein to‹j
Øpokrinomšnoij: oÙk ™xe‹nai g¦r <par’> aÙt¦j Øpokr…nesqai.</p>
<p>Idem inter caetera statuit, ut Aeschylo, Sophocli, Euripidi, aereae
imagines ponerentur: eorumqu3e Tragoediae descriptae in publico
servarentur, vicissimque a civitatis scriba legerentur; cum histriones
non admitteret.</p>
<p><milestone unit="folio" facs="A5r"/></p>
<p>Skhn¾ p£lai lšloipe, kaˆ corhg…a,</p>
<p>TÒ, t’ ÑfrÚwma te p£lai tragJd…aj.</p>
<p>“Alloij mšlei g¦r ¥lla, pl¾n duo‹n mÒnoin,</p>
<p>Gr£fein te semnîj kaˆ bioàn: nàn d’, œmpalin,</p>
<p>Corhg…aj te kaˆ coroà leloipÒkoj,</p>
<p>TragJd…aisi p©sa plhqÚei pÒlij:</p>
<p>B…oj te sÚmptaj kaˆ leëj corostate‹.</p>
<p><milestone unit="page" facs="11"/></p>
</div>
<div type="level1" xml:id="main">
<head>Main</head>
<p></p>
</div>
<div type="level1" xml:id="folio212-personae.-folio314">
<head>1. <milestone unit="folio" facs="212"/> PERSONAE. <milestone unit="folio" facs="314"/></head>
<p>ANGELUS, prolog…zwn.</p>
<p>IOSEPHUS.</p>
<p>MAGI TRES.</p>
<p>ANGELI plures</p>
<p>HERODES.</p>
<p>LEGATI.</p>
<p>MARIAMNE, uxor Herodis.</p>
<p>TISIPHONE, caeteris Furiis comitata.</p>
<p>ANNA, Prophetis.</p>
<p>SATELLITES.</p>
<p>SENEX.</p>
<p>MATRES BETHLEHEMITICAE.</p>
<p>NUNCIUS.</p>
<p>MATRES HIEROSOLYMITANAE.</p>
<p>CHORI duo primi, Vatum ac Piorum, tertius Senum Hebraeorum, quartus
Militum Romanorum.</p>
</div>
<div type="level1" xml:id="folio213-actus-primus.-folio315">
<head>2. <milestone unit="folio" facs="213"/> ACTUS PRIMUS. <milestone unit="folio" facs="315"/></head>
<p>ANGELUS.</p>
<p>Hic Bethlehemi tecta surgentis iacent,</p>
<p>Parvaeque turres; aula nascentis Dei</p>
<p>Et prima nutrix. hic Idumaeae soror,</p>
<p>Miraculorum mater et regum parens, [parens parens.]</p>
<p>Iudaea tellus, claudit extremum latus.</p>
<p>Ubi sceptra quondam Rex Iessaeus tulit,</p>
<p>Victasque gentes traxit, et belli potens</p>
<p>Diu vacantem voce distinxit chelyn.</p>
<p>Hic Goliathus, stirpe Titanum editus,</p>
<p>Solum cruentus stravit, imbelli manu,</p>
<p>Victique in uno mille cesserunt viri.</p>
<p>Illic Orebi prima discedunt iuga,</p>
<p>Tellusque surgit, carminis sacri memor:</p>
<p>Cum rector orbis iura dictavit suae</p>
<p>Bis quinque genti: solaque adventum Dei</p>
<p>Testata, sacram flamma distinxit viam.</p>
<p>Huc ipse quondam legifer venit Deus;</p>
<p>Nomen pavendum, nec satis notum suis:</p>
<p>Quod lingua trepidat victa, mens horret loqui.</p>
<p>Quem fulgurum vis densa, quem coeli tuba,</p>
<p><milestone unit="page" facs="12"/>Immane tonitru cinxit, ac visu abstulit,</p>
<p>Et intuendum sola maiestas dedit.</p>
<p>At illa, duris mancipata e vinculis</p>
<p>Phari superbae, patrium flexit Deum,</p>
<p>Arasque multus rite perfudit cruor. <milestone unit="folio" facs="316"/></p>
<p>Mox vindicata, vota damnavit sua,</p>
<p>Fecitque Divos: dumque partitur scelus,</p>
<p>Mens a parente tota deflexit suo.</p>
<p>Qualis puellae virginis primus pudor,</p>
<p>Quam lege thalami casta devinxit parens</p>
<p>Lachrymisque multis: illa, taedarum memor,</p>
<p>Purum cubile servat, et legem thori,</p>
<p><milestone unit="folio" facs="214"/> Parvosque natos, coniugis votum sui</p>
<p>Suumque, fida nutrit, ac nescit nefas:</p>
<p>Mox, si protervus incidit menti furor,</p>
<p>Amare primum sponte dediscit virum;</p>
<p>Tandem ardet alium tota, nec meminit sui</p>
<p>“Inusitato crimini fecit viam [facit]</p>
<p>Incertus error foedaque ignorantia:</p>
<p>Diuque, multos inter et nullos Deos,</p>
<p>Stetere gentes. Vicit errorem metus,</p>
<p>Mortaliumque mentibus fallax malum,</p>
<p>Horror Deorum. prona successit fides,</p>
<p>Audaxque quidvis tollere in coelum furor.”</p>
<p>Tum templa et arae, quemque, non ingens humus</p>
<p>Non picta coeli tecta, non clausit mare,</p>
<p>Traxere in aedem, docta quam struxit manus,</p>
<p>Fraudisque mater ars, et humanus labor.</p>
<p>Nec sat furori est. quisque divisit suos,</p>
<p><milestone unit="page" facs="13"/>Et sacra mille, mille distinxit modos.</p>
<p>Pars flammeum Titanis immensi caput,</p>
<p>Pars astra mundo lapsa diverso colit.</p>
<p>Illinc Gehinnae vallis, et dirum nefas,</p>
<p>Quod Caucasi pruina, quod Taurus ferox</p>
<p>Totaque trepidus mente refugiat Scythes: [Scythes.]</p>
<p>Fremitus cruentos inter et tristes modos [modos,]</p>
<p>Stat abominandi conscius sacri pater, [execrandi]</p>
<p>Natumque laetus spectat, et torret, suum.</p>
<p>Hinc pisce Dagon iunctus, hinc, duplex genus,</p>
<p>Immanis Asterotha, et infamis Peor <milestone unit="folio" facs="317"/> [Num 23:28+kantt;
Joz]</p>
<p>Et numen omne Belus, et Sors, omnium:</p>
<p>Seu Gada, seu qua voce Sol ortus colit [Hinc mente demens quique
perculsa colit.]</p>
<p>Septem vagantes additos vitae Duces.</p>
<p>Hinc gens Canobi, prima fallaces sibi [Canopi]</p>
<p>Mentita Divos, Isidis luctum suae</p>
<p>Et non repertum questibus fratrem sonat,</p>
<p>Sistrumque tollit. illa, latrantes Deos,</p>
<p>Et mugientes mente percussa vocat. [mugientes,]</p>
<p>Illic opertos Atthis inducit choros,</p>
<p><milestone unit="folio" facs="215"/> Sacrasque Eleusis iactat in flammam faces:</p>
<p>Fidesque sceleri maius accedit scelus,</p>
<p>Furor tacendi. Nec procul, qua turbidum celsa Parnassi iuga, Deno
dicata numini, totidem colunt,</p>
<p>Alto Cythaeron verticem miscet polo, Uno relicto. quaque Parnassi
comes,</p>
<p>Terramque pingui findit Ismenos vado,</p>
<p>Euan vagatur. semivir Panum chorus,</p>
<p>Et insolentem Maenades cingunt Deum:</p>
<p>Rotantque in auras deviae crinem nurus.</p>
<p>Et nox pudori, crimini obtentus furor,</p>
<p><milestone unit="page" facs="14"/>Impune mentem laxat, et suadet nefas.</p>
<p>At qua triforme Doris admittit salum,</p>
<p>Qua fabulosum terra Typhoeum tegit,</p>
<p>Supraque magnos Aetna flammarum globos</p>
<p>Diu negata volvit in coelum via,</p>
<p>Tentata Diti semita incussit metum,</p>
<p>Et rupta tellus. Sacra palantis Deae</p>
<p>Taedasque matris Enna dotalis colit:</p>
<p>Semperque natum quaerit, et semper gemit.</p>
<p>Nihil relictum est. ebrios laudant Deos;</p>
<p>Etiam furentes. omne per pronum it nefas.</p>
<p>Quodcunque lex coërcet aut damnat pudor,</p>
<p>Virtus Deorum est. Perfidi fulmen tenent</p>
<p>Adulterique. sive sub pluma latet,</p>
<p>Sive in iuvenco mugit infelix pater, <milestone unit="folio" facs="318"/></p>
<p>Fluitve in auro: sive sub sexu latet, [Flusitve]</p>
<p>Virumque amator ponit, et mutat Deum.</p>
<p>Quod quisque peccat, Graia gens coelo dedit,</p>
<p>Colitque in aris. Roma suscepit nefas</p>
<p>Misitque in omnes: velaque errori suo</p>
<p>Pedemque laxat. Qua triumphatas videt</p>
<p>Sol ire gentes, et Quiriti limitem</p>
<p>Unaque terris figit extremum mare, [Simulque]</p>
<p>Arae sequuntur, templaque, et magni Dei</p>
<p>Gentis Latinae. Sacra victoris sui,</p>
<p>Unaque habenas, Barbarus discit puer. [Simulque]</p>
<p><milestone unit="folio" facs="216"/> Qua serus Ister claudit errantes viros, [serus: crudus
scrudus]</p>
<p>Cultorque Mithrae Tigris, et fluctu minor</p>
<p>Inobsequentes volvit Euphrates aquas,</p>
<p><milestone unit="page" facs="15"/>Pontisque Araxes immemor, terram premit;</p>
<p>Ubique Roma est. illa, quos fecit Deos,</p>
<p>Indixit orbi. Iupiter coelum tenet,</p>
<p>Neptunus undas, tertiam frater domum.</p>
<p>Nihil relictum est. cuncta divisit furor.</p>
<p>Terram, polumque, tergaque immensi maris</p>
<p>Alter creavit rector, atque alter tenet.</p>
<p>Quem prisca lex fatetur et solum docet</p>
<p>Iudaea, damnat. cui per aras victimae [Iudaeax,]</p>
<p>Cecidere toties, tot boum fibrae litant,</p>
<p>Cultus superbos tot sacerdos induit,</p>
<p>Uterque cui consulta respondit lapis,</p>
<p>Nunc veritatis obrutus silentio,</p>
<p>Egenus, inconsultus, ignotus iacet.</p>
<p>Tellus parentem tota seclusit suum,</p>
<p>Negatque latebras. parva nascentem domus,</p>
<p>Nec tota, cepit. iacuit in lucem datus, [cepit,]</p>
<p>Totoque maior orbe vagivit puer</p>
<p>Inter iuvencos. Ipsa paupertas suum</p>
<p>Celare regem poterat, et corpus Deum.</p>
<p>Nondum latemus. prodit infantem polus, <milestone unit="folio" facs="319"/></p>
<p>Nec ante natum sydus, ingenti face</p>
<p>Parvum cubile lustrat, ac monstrat larem:</p>
<p>Ducitque gentes, prima quas Phoebi coma</p>
<p>Perfundit auro, laeta cum surgit dies:</p>
<p>Suoque coelo credit adventum Dei</p>
<p>Mirata Persis. maior accessit fides;</p>
<p>Natum tyrannus credit, et lethum parat.</p>
<p>Nec sic abibit crudus ac vecors furor. [crudus: saevus saevns]</p>
<p><milestone unit="page" facs="16"/>Timete matres. vester hoc pendit cruor</p>
<p>Sentitque venter. noster in tuto est metus. [metus,]</p>
<p>Iungantur irae: mille concurrant licet, [irae.]</p>
<p>Surgantque reges, usque ab Eoo mari.</p>
<p>Suumque nobis Roma bellatrix neget</p>
<p><milestone unit="folio" facs="217"/> Quem fraenat orbem: nulla pars mundi vacet; [orbem.
Orbem,]</p>
<p>Succurret aether. fulmen in partes trahet,</p>
<p>Tonitruque vires addet infanti suas</p>
<p>Ruptaeque nubes. Parva quin etiam loquor, {AUR}</p>
<p>Nec digna nobis. ipse succurret Pater,</p>
<p>Unumque terrae solvet, aut franget, latus:</p>
<p>Fractoque mundo, totius mundi simul</p>
<p>Frangentur artes, et tyrannorum minae.</p>
<p>Aut, si latendum est, Phoebus obducet diem,</p>
<p>Totaque nocte pignus involvet suum</p>
<p>Priscumque rebus genitor inducet chaos.</p>
<p>Non sic eundum est. parva succurret via,</p>
<p>Puerumque condet. Memphis ereptum feret,</p>
<p>Fidumque matri pandet Aegyptus sinum.</p>
<p><hi rend="bold">CHORUS Vatum et Piorum.</hi></p>
<p>Nile, foecundi Meroes beatae</p>
<p>Terminus regni, genitorque terrae,</p>
<p>Cuius arentes melius maritas <milestone unit="folio" facs="320"/></p>
<p>Imbribus campos, aliusque et idem</p>
<p>(160) Semper haud uni veniens colono. [1632: coleno
colore]</p>
<p>Sive, cum septemgeminus profundo</p>
<p>Immines ponto, totiesque lympham</p>
<p>Dividis, solo dubius colore;</p>
<p><milestone unit="page" facs="17"/>Sive, qua nulli bene visus unquam,</p>
<p>(165) Inter extremos Libyae recessus,</p>
<p>Abditus terris, veniente Phoebo,</p>
<p>Tutus occurris: nec adhuc repertos</p>
<p>Ulla gens orbi reseravit ortus.</p>
<p>Invident omnes. tibi sat latere est:</p>
<p>(170) Ne tuos quisquam, sibi vindicando,</p>
<p>Polluat fontes. meliusque mundi</p>
<p>Diceris flumen. Dominum fatetur</p>
<p>Memphis, et totas veneratur undas,</p>
<p><milestone unit="folio" facs="218"/> Prona currenti: recipitque fessum,</p>
<p>(175) Et tuos ripa reficit labores.</p>
<p>Talis abruptis Cataracta vinclis</p>
<p>Fregit instantem, quoties superbo</p>
<p>Invidet cursu. trepidans teneri</p>
<p>Surgit, et, montes imitata, coelum</p>
<p>(180) Verberat unda.</p>
<p>Intonant ripae: pavidus tueri</p>
<p>Diffugit pastor. Melior sed idem</p>
<p>Tangis Aegyptum, pluviaeque, genti,</p>
<p>Et superfusis imitator undis</p>
<p>(185) Aetheris magni, steriles liquore</p>
<p>Diluis terras; licet omne nubes</p>
<p>Nesciat coelum, licet imbre nullo</p>
<p>Tota damnetur regio, nec udis</p>
<p>Serviat Austris:</p>
<p>(190) Largior campis, neque ditis undae</p>
<p>Parcus, Aegypto venias precamur.</p>
<p>Sentiant glebae, neque sicca tellus</p>
<p><milestone unit="page" facs="18"/>Imbui pugnet, variisque vincat <milestone unit="folio" facs="321"/></p>
<p>Floribus annum.</p>
<p>(195) Rex, pavor Regum, comitique nato</p>
<p>Sub tuos Virgo comes it lacertos.</p>
<p>Cedat infelix, mala qui fatetur</p>
<p>Isidis raptae, patriumque turba [t urba]</p>
<p>Plangit Osirin.</p>
<p>(200) Iam, sui monstrum populi Deusque,</p>
<p>Deserat sacras crocodilus undas:</p>
<p>Colla libratae melius securi</p>
<p>Praebeat Apis.</p>
<p>Ille, dum motae furit Ascalonae</p>
<p>(205) Atra tempestas, et Idumus horror,</p>
<p>Pinus incertis ut adacta ventis,</p>
<p>Et procul portu trepidans relicto,</p>
<p>Fertur huc illuc. Quibus ah quibusque</p>
<p>Sedibus, saevum fugies cruorem, [saevuum]</p>
<p>(210) Et feros ausus? truculentus imber</p>
<p><milestone unit="folio" facs="219"/> Colligit nubes, et adhuc minatur.</p>
<p>Nox ruit terris. Abeas licebit,</p>
<p>Sive te Protei Pharos, et Canobus [Canopus]</p>
<p>Abdet errantem, meliorve Memphis,</p>
<p>(215) Sive, quae magni Macetae superba</p>
<p>Voce, post terras pelago subactas,</p>
<p>Inclytas turres populo Quiriti</p>
<p>Et triumphandam patefecit aulam,</p>
<p>Sive qua Cancri medio sub aestu</p>
<p>(220) Gentibus nullae comitantur umbrae,</p>
<p>Nota montosae regio Syenae,</p>
<p><milestone unit="page" facs="19"/>Sive desertae Catabathmos orae,</p>
<p>Sive, qua Phoebo resonant propinquo</p>
<p>Memnonis chordae, celebratque portis</p>
<p>(225) Gens Iovis centum spatiosa latae</p>
<p>Moenia Thebae;</p>
<p>[I procul, terra patriae relicta;] [om. 1632]</p>
<p>Spes et oppresso rediturus orbi <milestone unit="folio" facs="322"/></p>
<p>Dulce lenimen, nec inhospitali</p>
<p>(230) Praeda tyranno.</p>
</div>
<div type="level1" xml:id="actus-secundus.">
<head>4. ACTUS SECUNDUS.</head>
<p>JOSEPHUS.</p>
<p>Coeli propago, debitum mundo genus,</p>
<p>Sed ante mundum, cuius adventu fidem</p>
<p>Oraculorum magnus absolvit pater,</p>
<p>Centumque vates, prisca quos aetas dedit,</p>
<p>(230) Hos in Penates, tectaque angusto specu</p>
<p>Habitata venit; gentis antiquae memor,</p>
<p>Pactique veteris, nulla quod solvet dies {AUR?}</p>
<p>Totumque Olympum parva suscepit domus.</p>
<p>Vidi, ipse vidi: mane vix primum novo {AUR p. 18}</p>
<p>(235) Noctem fugarat nuncius Phoebi dies;</p>
<p>Cum subito, ab alto lapsa tempestas polo,</p>
<p>Inusitato cuncta fulgore induit.</p>
<p><milestone unit="folio" facs="220"/> Dum gelida torpent membra, dum sanguis coit,</p>
<p>Vultumque tacitus figit in terram pavor;</p>
<p>Allapsa tectis, hinc et hinc, fulsit cohors,</p>
<p>Partita turmis. qualis in campo stetit,</p>
<p>Evulsa primum signa cum poscunt manus,</p>
<p><milestone unit="page" facs="20"/>Aut castra reges dubia solliciti movent.</p>
<p>Adhuc stupemus. vota consumpsit sua</p>
<p>Nondumque credit misera paupertas sibi,</p>
<p>Et haec senectus. Saepe vox perdit viam:</p>
<p>Solaeque lachrymae mente perculsa fluunt.</p>
<p>Sedet, parentem prima quae peperit suum,</p>
<p>Puella mater, gentis aeternae decus,</p>
<p>[Spectatque natum pavida et autorem parens</p>
<p>Orbis suumque. vixque adhuc credit sibi,</p>
<p>Cum credat uni. spectat attonita, ac pavet,] [om. 1632]</p>
<p>Oculosque nunc huc trepida, nunc illuc, iacit. <milestone unit="folio" facs="323"/></p>
<p>Interque matrem, virginemque, haerent adhuc</p>
<p>Suspensa mentis gaudia, et trepidus pudor. [castus]</p>
<p>Videt micantes igne coelesti genas,</p>
<p>Suique similes. quale, cum doctae manus</p>
<p>Ostro recenti candidum illudunt ebur:</p>
<p>Aut qualis, ante tota quam surgit dies,</p>
<p>Aurora prima dividit coelum face 1640/49 Rubore coelum praevio
Aurora imbuit,</p>
<p>Tenuemque purae purpuram nubes trahunt. 1640/49 Primamque</p>
<p>Videt serenae frontis insuetum iubar,</p>
<p>Maiusque terris. Ille, complexum petens,</p>
<p>Et e pudico dulce subridens sinu,</p>
<p>Matrem fatetur. Illa, non nollet quidem,</p>
<p>Et, esse, sentit. casta sed pietas tenet,</p>
<p>Totiesque mentem sancta virginitas subit,</p>
<p>Quoties amori vela permisit suo,</p>
<p>Natumque cernit. Saepe, cum blandas puer</p>
<p>Aut a sopore languidas iactat manus,</p>
<p>Tenerisque labris pectus intactum petit;</p>
<p>Virginea subitus ora perfundit rubor,</p>
<p>Laudemque matris, virginis crimen putat.</p>
<p>Quid, casta, trepidas? indue affectus tuos.</p>
<p><milestone unit="page" facs="21"/>Totoque natum collige amplexu, parens,</p>
<p><milestone unit="folio" facs="221"/> Sed nupta coelo: mater unius Dei,</p>
<p>Et casta virgo, castior mater tamen.</p>
<p>Non te lubido foeda, quae mentem rapit,</p>
<p>Amorque demens igne transfixit iecur:</p>
<p>Non cultus auri, praedque Eoi maris,</p>
<p>Regale formae gemma corrupit decus,</p>
<p>Quae cura primam semper aetatem tenet:</p>
<p>Sed sanctus ardor, quaeque despectas negat</p>
<p>Exosa terras, corporis legem sequi,</p>
<p>Mentem voluptas una pascebat tuam,</p>
<p>Magnique vates: quod Iordanis vada</p>
<p>Videre quondam numinis plenum sui</p>
<p>Tonare carmen, et triumphales modos <milestone unit="folio" facs="324"/></p>
<p>Laetosque terris. qualis extremam Styga</p>
<p>Venturus olim frangeret genti puer,</p>
<p>Ingens, tremendus: plena quem coelo daret</p>
<p>Coeli potentem, mater immunis tori.</p>
<p>Sed ante cunctos, sanguinis nostri parens</p>
<p>Autorque generis, parva quem Bethle tulit,</p>
<p>Bethle, iuvencis apta pascendis humus,</p>
<p>Pecorumque nutrix, grata nunc coelo domus,</p>
<p>Seu, cum paternos inter erraret greges,</p>
<p>Vixdum iuventae flore perfusus genas,</p>
<p>Seu, cum, supremo dedicatam numini,</p>
<p>Rector potenti flecteret terram manu,</p>
<p>Et invidendo regibus victor comam</p>
<p>Velaret auro, fata quod iungunt polo,</p>
<p>Et natus infans; Regis adventum sui</p>
<p><milestone unit="page" facs="22"/>Spondebat orbi, regis afflatu sui.</p>
<p>Haec mente tacita saepe volventem prius</p>
<p>Fixamque in uno, sancta pascebat quies.</p>
<p>Quam, non Lyaei dona, non mitis Ceres,</p>
<p>Altusque tota nocte delevit sopor,</p>
<p>Non spes diurnae: cuncta quin constans sibi, ac</p>
<p>Praesens futuris, ante versaret fides. [futuris]</p>
<p>Ignara tantum, fata quam coeli legant,</p>
<p>Cui hoc Olympi rector addicat decus.</p>
<p><milestone unit="folio" facs="222"/> Ignara: donec, sponsa, mox coniunx poli,</p>
<p>Quae castitate virgines vicit, sua, [sua] nurus,]</p>
<p>Et prole matres, gentibus patrem suis,</p>
<p>Orbi salutem, regibus regem dedit;</p>
<p>Foecunda toties unico foetu parens.</p>
<p>Videre partum consciae coeli faces,</p>
<p>Non ante natae. perdidit noctem iubar,</p>
<p>Et absque Phoebo noster illuxit dies.</p>
<p>Videre gentes, littore Eoo procul</p>
<p>Quos claudit orbis, Solis exortum sui,</p>
<p>Unumque tellus tota conspexit larem. <milestone unit="folio" facs="325"/></p>
<p>Beata, casto collige infantem sinu,</p>
<p>Dei tuumque. collige infantem, parens [parens,]</p>
<p>Quem sentit aether, pallidae gentes pavent,</p>
<p>Et vagientem regna terrarum tremunt.</p>
<p>Quis gemitus aures pepulit infelix meas?</p>
<p>Rursum vocamur. Credimus, rerum parens,</p>
<p>Et ominosa sufficit noctis fides.</p>
<p>MAGI TRES,</p>
<p>PRIMUS, SECUNDUS, TERTIUS.</p>
<p>Primus</p>
<p>O vita fallax, fronte quam non aspera,</p>
<p>Tot officinam cladium pectus tegis!</p>
<p>Aspicere natum voluit, ut letho daret.</p>
<p>Secundus</p>
<p>“Non tot recessus abditos aether habet,</p>
<p>Non inferi, non terra, non totum mare,</p>
<p>Quot aula, quam deserta vis recti fugit,</p>
<p>Impervia aliis semper est, semper suis.</p>
<p>Ut unda dubia volvit implicitas aquas,</p>
<p>Pedemque fallit secta in ambiguum via,</p>
<p>Sic, abrogato simplici vero ac fide,</p>
<p>Ars ludit artem, fraude decipitur dolus,</p>
<p>Primumque vetus est, si quid exoritur novum.</p>
<p>Quid? quod tyranno semper accedit comes</p>
<p>Obtector animus mentis, atue in se latens</p>
<p><milestone unit="folio" facs="223"/> Quantoque dirus ac magis caedi imminet,</p>
<p>Hoc magis opertus mille in anfractus abit.</p>
<p>Sic ossa volucres tecta nocturnae legunt,</p>
<p>Et in sepulchris foeda desaevit fames.</p>
<p>Excelsus, atque erectus, ac fidens sibi,</p>
<p>In publicum diffusus, ut coelum, patet,</p>
<p>Gaudetque retegi.’ Quantus Heroden fuit</p>
<p>Eruere latebris numini aeterno labor; <milestone unit="folio" facs="326"/></p>
<p>Quem, non iners caligo, non nox abdita,</p>
<p>Non pectorum profunda, non manes latent!</p>
<p>Tertius</p>
<p>Adstat superbus, bella qui coelo gerat,</p>
<p>Qui fata sistat, astra qui retro trahat,</p>
<p>Et destinata sceptra. par dignum Deo!</p>
<p>Quem saevientem, dira miscentem ac minas,</p>
<p>Regum imperator flectit e cunis puer,</p>
<p>Primus</p>
<p>Repetere patriae tecta, post visum larem,</p>
<p>Cui totus aether iura submittit sua,</p>
<p>Divinus acta nocte dictavit sopor.</p>
<p>Ut fraudis autor, arte deceptus cadat.</p>
<p>Suique precium sceleris, elusus, ferat.</p>
<p>Secundus</p>
<p>Iuvat inter astra mente congesta vehi,</p>
<p>Caedesque et iras fugere, et humanum nefas.</p>
<p>Tertius</p>
<p>Sed ecce Regem coelitum monstrat cohors:</p>
<p>Victumque somno mulcet, ac volvit manu.</p>
<p>ANGELI</p>
<p>Qui in superiori theatri parte cunas Domini du-</p>
<p>cunt, ac subinde monstrant.</p>
<p>Fulgor immensi parentis, lucis immensum iubar,</p>
<p>Obses aetheris solique, pignus aeternum Dei,</p>
<p>Cuius adventu subacta ius remittunt Tartara,</p>
<p>Et vafer minora serpens regna miratur sua [sua,]</p>
<p>Qui reos vix expiando subdidit lethi iugo,</p>
<p>Quo iubente, nox recessit, et tenebrosum chaos,</p>
<p>Quo iubente, natus orbis, nata rerum exordia,</p>
<p>Aridamque belluosus ambiit terram latex,</p>
<p><milestone unit="folio" facs="224"/> Qui poli suspendit orbes aetheris magni faber;</p>
<p>Languidum, iubente somno, sponte submittit caput,</p>
<p>Et genis custodientis cuncta, subrepit sopor. <milestone unit="folio" facs="327"/></p>
<p>Coelitum pulchri Quirites, Regis aeterni cohors,</p>
<p>Syderum distincta flammis qui tuemur limina,</p>
<p>Hinc et hinc cunas iacentis ducimus, somno dati.</p>
<p>Ecce tellus, ecce coelum, sospitatorem Deum:</p>
<p>Quo iubente flamma sacrum Mosei tinxit pedem,</p>
<p>Nec virum repressa laesit, vimque submisit suam.</p>
<p>Ecce, cui tribunal ignis iura dictanti dedit,</p>
<p>Quo vehente per suprema nubium, tellus tremit,</p>
<p>Sedibusque evulsa ab imis vasta subsidunt iuga,</p>
<p>Ecce, saeculorum origo, temporum fons, se prior,</p>
<p>Agminum terrae polique ductor, armorum parens.</p>
<p>Ecce qui pacem reducit, ecce, qui caducifer</p>
<p>Foederis magni sacerdos, lapsa coniungit Deo;</p>
<p>Natus infans, lac puellae ducit, ac serpit sinu,</p>
<p>Et fuga, regnator orbis, munus orditur suum.</p>
<p><hi rend="bold">CHORUS</hi></p>
<p>Vatum et Piorum, ut ante.</p>
<p>Bethlehemi veteres exigui lares,</p>
<p>Et tantum gregibus nota mapalia,</p>
<p>Quis tantus superum respiciat favor,</p>
<p>Ignorant dubii, solliciti rogant,</p>
<p>Quos Iudaea tenent oppida, quos solum,</p>
<p>Clari progenies et genus Isaci.</p>
<p>Cedit Roma tuis tota Penatibus,</p>
<p>Terrarum dominis nota Quiritibus.</p>
<p>Stet Tarpeia licet, culmine nobilis,</p>
<p>Mundi quae pavidos arx premit impetus,</p>
<p>Tercentum spoliis inclyta gentium,</p>
<p>Certent attonito templa licet polo,</p>
<p>Captivisque opibus, quas tulit Occidens,</p>
<p>Aut primo veniens Phoebus ab aethere, <milestone unit="folio" facs="328"/></p>
<p>Aut Seres patrio vellere divites,</p>
<p><milestone unit="folio" facs="225"/> Aut devictus Arabs, aut celebris fuga,</p>
<p>Et versa melior Parthus arundine,</p>
<p>Stet Caesar domito dives ab aequore,</p>
<p>Et curru populos vectus eburneo</p>
<p>Terrae conspiciat totius ac suos;</p>
<p>Ignoti superant. cedite, cedite,</p>
<p>Hebraeis soboles orta parentibus,</p>
<p>Invitis solium regibus occupat.</p>
<p>Quis tam sollicito nascitur aethere,</p>
<p>Quem coelum loquitur? cui, male consciis</p>
<p>Antiquis praeiit syderibus, novum,</p>
<p>Monstravitque viam gentibus ultimis?</p>
<p>Exorto, pavidi constiterunt Magi,</p>
<p>Et Mithram veterem dedidicit sequi</p>
<p>Gens edocta polum: cum medio die</p>
<p>Nocturnum micuit, nec cecidit, iubar.</p>
<p>Cessere excubiae pervigiles poli,</p>
<p>Et quae castra suis signa tenent locis.</p>
<p>Mutato rediit nomine Lucifer,</p>
<p>Et dici voluit, ne foret Hesperus.</p>
<p>Quin Phoebe, dubiis quae vehitur rotis,</p>
<p>Tantum non proprio lumine discolor,</p>
<p>Plenis tota licet fulserit ignibus,</p>
<p>Fraternis abiit victa caloribus,</p>
<p>Et fratri solitas exhibuit vices.</p>
<p>Titan, syderea purpureus coma,</p>
<p>Armatum radiis exeruit caput,</p>
<p>Et secum vacuo vidit in aethere</p>
<p>Sydus stare novum. vidit, et horruit,</p>
<p>Ac pene attonitum destituit diem.</p>
<p>At vos niveae comites Lunae,</p>
<p>Auro coelum spargere natae,</p>
<p>Nigrae soboles ignea noctis, <milestone unit="folio" facs="329"/></p>
<p>Quae foecundum volvitis annum,</p>
<p>Spatiisque aequas volvitis horas,</p>
<p>Et modo, multo</p>
<p>Flere comantem spargitis herbam,</p>
<p><milestone unit="folio" facs="226"/> Et progeniem veris amoeni</p>
<p>Ferrugineum violae crinem,</p>
<p>Tempestivo spargitis imbre,</p>
<p>Modo torpentem glacie multa</p>
<p>Sistitis undam; cedite cunctae,</p>
<p>Et iam victos pergite coelo</p>
<p>Condere vultus. aliud media</p>
<p>Luce vagari</p>
<p>Palluit aether; tanto vestris</p>
<p>Clarius unum, quanto Regum</p>
<p>Maximus ille, qui subiecto</p>
<p>Natus in orbe</p>
<p>Toto maior nascitur orbe.</p>
<p>Eventura patent. iam rapimur polo,</p>
<p>Et quicquid tegitur, mens videt ignea.</p>
<p>Non ille Ausonia spicula dextera,</p>
<p>Nec peilum valido diriget impetu,</p>
<p>Aut vastis quatiens templa molaribus,</p>
<p>Murorum tumidas disiiciet minas:</p>
<p>Aut qualis, populis cognitus omnibus,</p>
<p>Et nuper Solymis cognitus arcibus,</p>
<p>Obsessis aries imminet urbibus,</p>
<p>Aut ballista, ferox spargere cuspides,</p>
<p>Et centum veniens exitium viris,</p>
<p>Aut non innocuo vulnere scorpio;</p>
<p>Lentus viperea seu perimit nece,</p>
<p>Seu contorta rotat pondera vi gravi,</p>
<p>Et turres subito rumpit aheneas:</p>
<p>Sed raucum tonitru, cum lubet, et minax</p>
<p>Torquebit patrio fulmen ab aethere.</p>
<p>Stat lentus tumidi spiritus Africi,</p>
<p>Et torvus Boreas, stat domino Nothus: <milestone unit="folio" facs="330"/></p>
<p>Quo percussa maris terga satellite,</p>
<p>Et raptas pelago disiiciet rates:</p>
<p>Aut tranquilla reget syderibus freta;</p>
<p>Fessis blanda ferens ocia navitis.</p>
<p>Reges, sollicitum perpetuo genus,</p>
<p><milestone unit="folio" facs="227"/> Et regno pavidum, sed cupidum tamen;</p>
<p>Nunc spes saltem avidas ponite, nunc metus.</p>
<p>Non terrae, imperii finibus additae,</p>
<p>Quantas nox operit, vel retegit dies,</p>
<p>Non gentes domitae, pompaque nobilis,</p>
<p>Et protrita ducum turba minacium,</p>
<p>Regnum dat miseris, regibus eripit.</p>
<p>“Regum solus erit maximus omnium,</p>
<p>Quisquis Rege minor (nec fieri negat)</p>
<p>Hebraeo, timidas subiiciet manus.’ [Hebraeo]</p>
</div>
<div type="level1" xml:id="actus-tertius.">
<head>6. ACTUS TERTIUS.</head>
<p>HERODES, LEGATI,</p>
<p>ad inquirendum de puero missi.</p>
<p>Ex quo superba sceptra gestavi manu,</p>
<p>Parere didici. nulla pars regni, malo,</p>
<p>Metuque dubio, nulla pars curis vacat,</p>
<p>Labore nulla. quodque dominanti, iugum,</p>
<p>Et servitutem cuncta subigenti reor,</p>
<p>Post sanguinem ferrumque, post ipsum scelus</p>
<p>Et odia pene exhausta, metuendi omnibus,</p>
<p>Nondum timemur. Foeminae imbellis vicem</p>
<p>Regum tyrannos tulimus, et Romae minas.</p>
<p>Successit Oriens. Somnia, et coeli faces</p>
<p>Repente visae, quicquid et delira mens</p>
<p>Pertaesa longum, dictat aut sperat, iugum, <milestone unit="folio" facs="331"/></p>
<p>Regem minantur: cuius imperio dies</p>
<p>Ventura nullum, nulla gens ponat modum:</p>
<p>Qui sceptrum Olympo terminet, famam mari.</p>
<p>Ea cura Superis restat, is versat labor:</p>
<p>Arcana quorum sola gens Iudae capit,</p>
<p>Aut sola nescit: fata quae ponit suis [`fata]</p>
<p>`Divos tuetur plebs, et acceptos colit</p>
<p>Arte imperantis. qui, nisi immodicam premit,</p>
<p>Intraque metas lege praescripta tenet,</p>
<p>Quod quisque mallet aut pavet, numen vocat,</p>
<p><milestone unit="folio" facs="228"/> Et imperantes arte subvertit sua.’</p>
<p>Submittat animos Roma, terrarum potens,</p>
<p>Et fascibus superba: det Caesar manus,</p>
<p>Astrisque nostris cedat, ac mundum exuat,</p>
<p>Si regna coelum parturit, regna eripit.</p>
<p>Mercede nulla sceptra deponi placet,</p>
<p>Auctore nullo: nec iubenti paream.</p>
<p>Sint fata, sint consulta, sint coeli minae. [B-C, p. 132]</p>
<p>Non, si ipse gentis autor, ac spes sanguinis</p>
<p>Semper futuri, tota cui stirps incubat,</p>
<p>Quantus Giganti cum Palaestino caput</p>
<p>Avulsit, adstet, lege perrupta inferûm,</p>
<p>Regnumque poscat iure, poscenti annuam.</p>
<p>`Obnoxium est regnare, si stellae licet</p>
<p>Auferre, quicquid ratio vel virtus dedit;</p>
<p>Et syderum sub iure, maiestas iacet.’</p>
<p>Quid fata possint, nostra quid possit manus,</p>
<p>Docenda gens, ignava, rumorum anxia,</p>
<p>Et plebs, soluta legibus, lex Principum.</p>
<p>Securus ortu regnet a primo puer,</p>
<p>Gades sinistra, dextera Gangen premat,</p>
<p>Si effugere regna nostra, si vires potest.</p>
<p>Nunquam animum inertem gerimus, aut sorti damus</p>
<p>Tergum imminenti, si quis increpuit metus.</p>
<p>`Tranquilla pavidos sceptra, magnanimos decent <milestone unit="folio" facs="332"/> [B-C, p.
141]</p>
<p>Afflicta. vires mens ab adversis capit,</p>
<p>Languet secundis. Saeva, praedura, aspera</p>
<p>Armant feroces fata: cedentes premunt.’</p>
<p>Non si inter astra, quae futurum nunciant,</p>
<p>Ubi celsus Atlas aetheris librat domos,</p>
<p>Nidosque rector alitum implumes fovet,</p>
<p>Cunas reponat, tolli et elabi sinam.</p>
<p>Ubicunque tegitur, eruam, evulsum traham,</p>
<p>Avidamque caede nobili aspergam manum.</p>
<p>Legatus [i]</p>
<p>Solymae superbae Dux, Idumaeum genus,</p>
<p>Cui templa, iam collapsa, cui sedes datum</p>
<p>Reficere et aras, veteris arcanum Dei;</p>
<p><milestone unit="folio" facs="229"/> Quemcunque tulimus, cecidit in vanum, labor.</p>
<p>Praerupta, devia, invia, emensi sumus.</p>
<p>Ut cum latentem, coeca per vestigia</p>
<p>Venator indefessus explorat feram,</p>
<p>Notisque inhaeret ac favet, si quas videt:</p>
<p>Dum dubius error, luce consumpta, patet,</p>
<p>Speique praedae vacuus, et praedae, redit.</p>
<p>Seu patriae clam tecta, et antiquos lares</p>
<p>Petiere, seu clam, Rege decepto, latent;</p>
<p>Excidimus. aura dubia rumoris vagi,</p>
<p>Rediise memorat, nec struit dictis fidem.</p>
<p>Herodes</p>
<p>Visone puero, patrium repetunt solum,</p>
<p>An non reperto? natus imperio puer,</p>
<p>Quis? unde? quo parente? qua spe, qua domo,</p>
<p>Possessa domino regna rapturus venit?</p>
<p>Quae nosse, primum muneris vestri fuit.</p>
<p>`Mandare, Regum est. iussa mandantis sequi</p>
<p>Primum est: secundum, rite mandata exsequi.</p>
<p>Plus, quod ministro sponte praescribit fides.</p>
<p>Parere minumum est. latius, cum Rex iubet,</p>
<p>Regis iubentis mens et utilitas patet.’</p>
<p>Legatus [i]</p>
<p>Seu prisca Babylon nobiles edit viros,</p>
<p>Pictum figuris docta quae coelum legit, <milestone unit="folio" facs="333"/></p>
<p>Et fata condit, sive Persarum inclyti,</p>
<p>Prope geniti inter astra, venerunt Magi,</p>
<p>Seu terra fluviis media nascentes tulit;</p>
<p>Sua quisque loquitur: quisque venturum videt,</p>
<p>Fovetque Regem. studia magnates trahunt</p>
<p>Huc dubia et illuc: plebis insanae furor</p>
<p>Sequitur praeitque. Conscii vatum, pavent,</p>
<p>Et obsoletis incubant oraculis,</p>
<p>Chartisque inerrant, quas sinistrorsum legunt.</p>
<p>Quisque invenit, quod speret, aut credat sibi.</p>
<p>Tellus duobus cincta fluminibus iacet.</p>
<p>Hinc Tigris, hinc foecundus Euphratae liquor.</p>
<p>Secludit aditus, verque perpetuum loco</p>
<p>Indicit. aura mitis ac Zephyrus pater</p>
<p><milestone unit="folio" facs="230"/> Semper recenti flore distinguit solum,</p>
<p>Sacrosque lucos perstat, atque herbas parit.</p>
<p>Pars monte sensim assurigt, et coeli viam</p>
<p>Indulget, exhibetque praesentes Deos:</p>
<p>Quos arae et ignes semper accensi vocant.</p>
<p>Hic Bileamus, Isaci gentilibus</p>
<p>Dira imprecari iussus, afflatu novo</p>
<p>Novoque raptus numine, excussit suum.</p>
<p>Hic (horret animus scaeva, nec fanda, eloqui)</p>
<p>Albescere omnem vidit ex imo polum,</p>
<p>Novumque nasci sydus: illustre, inclytum, [sydus,]</p>
<p>Seris Iacobi destinatum posteris:</p>
<p>Tremendum Edomo, quique praefractus gerit</p>
<p>Sceptrum Moabus. hunc Idumaeis dari</p>
<p>Finem tyrannis. hunc peregrinis metum.</p>
<p>Id, Rege nato, gentibus signum dari,</p>
<p>Claro, superbo: regna qui flectat manu,</p>
<p>Qui mille regum spolia captorum trahat,</p>
<p>Et liberali vindicet causa, iugo</p>
<p>Quos impotenti servitus pressos tenet.</p>
<p>Hic turba mentes mota sollicitas habet, <milestone unit="folio" facs="334"/></p>
<p>Dominosque iam pertaesa praesentes sequi,</p>
<p>Caelo futuros poscit, et mutat fidem.</p>
<p>Ut cum serenum, Tethyos primum suae</p>
<p>Perfusus unda, Lucifer tollit caput,</p>
<p>Noctemque claudit; quisque venturum videt,</p>
<p>Aut iam videt venisse, dum dubitat, diem:</p>
<p>Sic quisque, nato sydere, haud nato prius,</p>
<p>Praedicta volvit. `dulce libertas bonum,</p>
<p>Maiusque cum speratur, attonitos agit,’</p>
<p>Et varius error, quem superstitio trahit:</p>
<p>`Regnisque dubiis efficax semper malum,</p>
<p>Pietatis umbra. Plus sacerdotes nocent.’</p>
<p>Hinc gens Sadoci pervicax, hinc legibus</p>
<p>Armata, leges Pharisaeus destruit;</p>
<p>`Intentus aulae. Cum professum puniat</p>
<p>Rex ambitum, velatus, ac simplex, nocet.</p>
<p><milestone unit="folio" facs="231"/> Severitas, ac vita, quae vultu tegit</p>
<p>Arcana, vultu regnat, ac plebem trahit.</p>
<p>Diversa Superi iura cum terris habent,</p>
<p>Permista, miscent regna, vel fraenum exuunt</p>
<p>Vulgo insolenti. Tolle regnanti metum,</p>
<p>Autoritate nixa maiestas perit,</p>
<p>Quam lex tuetur, poena nutantem tenet.’</p>
<p>Vesana populos vota turbantes agunt.</p>
<p>Sub rege regnum quaeritur, nusquam est novum,</p>
<p>Et iam probatur. res in ambiguo labat.</p>
<p>Herodes</p>
<p>Quicunque rector, quicquid ubicunque est tenes, [B-C, p. 132]</p>
<p>Seu te venusta Solyma porticibus colunt, [vetusta]</p>
<p>Bobusque et aris, sive, quod circum patet,</p>
<p>Sublime, candens, aetheris magni solum,</p>
<p>Partes vicesque numinis summi tenet,</p>
<p>Seu numen hic mentimur, et coelum tenes,</p>
<p>Tarpeie genitor, orte Saturno patre,</p>
<p>Qui cuncta iam Romana, qua Sol it, vides;</p>
<p>Displode tonitru, perfidos vates feri, <milestone unit="folio" facs="335"/></p>
<p>Ut ubique reges stare praesentes sciant,</p>
<p>Frustraque nostris manibus elapsi cadant.</p>
<p>Aut vos, habenas curribus iunctis date.</p>
<p>Raptus per auras sequar, ut invisum genus,</p>
<p>Cum Rege nato rapiam, et allidam solo:</p>
<p>Avibusque membra sparsa per campos traham.</p>
<p>Legatus [i]</p>
<p>Incerta origo, nec sat exactum genus</p>
<p>Nascentis. aula nulla, nusquam insignia</p>
<p>Fulgentis ostri: non ministrorum manus.</p>
<p>Cubile foenum. turba pastorum assidet,</p>
<p>Creditque quicquid rumor ac vulgus serit.</p>
<p>Pars Bethlehemi vatibus visum ferunt;</p>
<p>Pars, nec repertum. dubia diversi canunt.</p>
<p>Nec laudat eadem, quisquis, exosus nova,</p>
<p>Favet imperanti. Pars feroces spiritus,</p>
<p>Rebusque motis impetum opponi monet:</p>
<p>Nec negligendum minuma rectori probat.</p>
<p>Pars vindicari posse contemptu autumat</p>
<p><milestone unit="folio" facs="232"/> Quod quisque trepidat. `Fortem et impavidum arguit</p>
<p>Despector animus, ac suae sortis memor.’</p>
<p>Sic ille magni terror armenti leo,</p>
<p>Quanquam avidus ira, pavidum et indignum premi [Quanquam]</p>
<p>Ultra iuvencum, spernit, instantem opprimit,</p>
<p>Iubasque et armos caede luctantis lavat.</p>
<p>Cui temperatrix ratio si accedat comes,</p>
<p>Brutis negata quicquid adversum cadit, [adempta]</p>
<p>Seu subita proceres arma divisi movent,</p>
<p>Seu mota plebes unius partes agit,</p>
<p>Componit, usu doctus, et flecti docet</p>
<p>Populos rebelles. Sic gubernator ratis,</p>
<p>Temone modico vim procellosi maris</p>
<p>Fluctusque vastos, arte, non vi, temperat.</p>
<p>Nunc vela vento laxat, ac fertur, suo,</p>
<p>Nunc cedit, obliquatque in adversos sinum,</p>
<p>Et pugnat usu, supparoque auras legit. <milestone unit="folio" facs="336"/></p>
<p>Sic cornipes superbus, ac stare inscius,</p>
<p>Sessore modico gaudet, ac alte gradum</p>
<p>Glomerat superbum: pressus, excussum trahit.</p>
<p>Effusus idem saepe, nec fraeni memor,</p>
<p>Fraeno remisso cedit, aut cursum premit.</p>
<p>Sic Luca bos, immensus, obtutu minax,</p>
<p>Montisque adinstar, turre et instructus viris,</p>
<p>Iussus magistri patitur, et Mauri manum.</p>
<p>Ne sperne modica, quisquis imperii regis [B-C, p. 139]</p>
<p>Momenta: nec, cum saeva tempestas ratem</p>
<p>Fert, contumacem stringe luctando pedem,</p>
<p>Ventisque et undae naufragum indulge latus.</p>
<p>Quin potius animi vela turgentis lege.</p>
<p>`Consilia plus efficere, quam vires, solent.’</p>
<p>Herodes</p>
<p>Sol, qui coruscam rebus alluces facem,</p>
<p>Sceptrumque, regni insigne, quod dextra gero,</p>
<p>Furiaeque veteres, noctis antiquae genus, [B-C, p. 132]</p>
<p>Et quas perempta coniuge addidimus novas,</p>
<p>Natisque caesis; vos, Deae, testes voco</p>
<p>Secleris futuri. lenta consilia execror,</p>
<p><milestone unit="folio" facs="233"/> Abominorque. Quicquid immane, efferum,</p>
<p>Inusitatum, mens adhuc intus parit,</p>
<p>Fugio proboque: sponte, et invitus, sequor.</p>
<p>Vel Betlehemi tecta convellam solo.</p>
<p>Pastoribusque, rapta, convulsa, ingeram:</p>
<p>Vel caedibus ferroque grassatus, necem</p>
<p>Per mille mortes, unus unius dabo.</p>
<p>Si fata coelitesque praecludunt viam,</p>
<p>Imisque verti summa iam Divis placet,</p>
<p>Ibo, inferis munitus: ac tota Styge</p>
<p>Regnum minantis destruam coeli fidem.</p>
<p><hi rend="bold">CHORUS Senum Hebraeorum.</hi></p>
<p>Felix, quisquis tacitum vitae [B-C, p. 134; Hor. Ep. 2 Beatus
ille]</p>
<p>Securus iter tenet, ignotus <milestone unit="folio" facs="337"/></p>
<p>Rerum dominis, nec sublimi</p>
<p>Cognitus aulae. qui sepositus</p>
<p>Rure paterno, non turbatae</p>
<p>Populi strepitu fremituque tubae</p>
<p>Pacis alumnus, messibus hornis</p>
<p>Vacuos curae supputat annos.</p>
<p>Quotiesque manu sua poma legit,</p>
<p>Primae repetit tempora vitae:</p>
<p>Fastosque suos, non principibus. [principibus,]</p>
<p>Sed foecundo notat autumno.</p>
<p>Et natales, semper faciles,</p>
<p>Similesque sui, fusus in herba,</p>
<p>Inter laetos operum comites</p>
<p>A se domita temperat uva.</p>
<p>Dulces epulas, non Oceani</p>
<p>Praeda remoti, volucresque, alius</p>
<p>Quas orbis alit, sed cultus hero</p>
<p>Distinguit ager. Sive hospitium</p>
<p>Platanus praebet diffusa comis,</p>
<p>Avium cantu celebrata vago,</p>
<p>Seu sylva vetus; nusquam paries</p>
<p><milestone unit="folio" facs="234"/> Squallidus auro, sed quem circum-</p>
<p>fusae nemorum densis texunt [memorum]</p>
<p>Frondibus umbrae.</p>
<p>Supra immensus volvitur aether:</p>
<p>Placidos ponto Sol condit equos,</p>
<p>Solitos repetunt sydera cursus,</p>
<p>Formas ducit Luna minores;</p>
<p>Aulaea, quibus cingitur orbis,</p>
<p>Sedes populis omnibus una.</p>
<p>Vertit propriis arva iuvencis,</p>