-
Notifications
You must be signed in to change notification settings - Fork 0
/
Copy pathLaurimanus-Exodus.xml
4201 lines (4199 loc) · 218 KB
/
Laurimanus-Exodus.xml
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
572
573
574
575
576
577
578
579
580
581
582
583
584
585
586
587
588
589
590
591
592
593
594
595
596
597
598
599
600
601
602
603
604
605
606
607
608
609
610
611
612
613
614
615
616
617
618
619
620
621
622
623
624
625
626
627
628
629
630
631
632
633
634
635
636
637
638
639
640
641
642
643
644
645
646
647
648
649
650
651
652
653
654
655
656
657
658
659
660
661
662
663
664
665
666
667
668
669
670
671
672
673
674
675
676
677
678
679
680
681
682
683
684
685
686
687
688
689
690
691
692
693
694
695
696
697
698
699
700
701
702
703
704
705
706
707
708
709
710
711
712
713
714
715
716
717
718
719
720
721
722
723
724
725
726
727
728
729
730
731
732
733
734
735
736
737
738
739
740
741
742
743
744
745
746
747
748
749
750
751
752
753
754
755
756
757
758
759
760
761
762
763
764
765
766
767
768
769
770
771
772
773
774
775
776
777
778
779
780
781
782
783
784
785
786
787
788
789
790
791
792
793
794
795
796
797
798
799
800
801
802
803
804
805
806
807
808
809
810
811
812
813
814
815
816
817
818
819
820
821
822
823
824
825
826
827
828
829
830
831
832
833
834
835
836
837
838
839
840
841
842
843
844
845
846
847
848
849
850
851
852
853
854
855
856
857
858
859
860
861
862
863
864
865
866
867
868
869
870
871
872
873
874
875
876
877
878
879
880
881
882
883
884
885
886
887
888
889
890
891
892
893
894
895
896
897
898
899
900
901
902
903
904
905
906
907
908
909
910
911
912
913
914
915
916
917
918
919
920
921
922
923
924
925
926
927
928
929
930
931
932
933
934
935
936
937
938
939
940
941
942
943
944
945
946
947
948
949
950
951
952
953
954
955
956
957
958
959
960
961
962
963
964
965
966
967
968
969
970
971
972
973
974
975
976
977
978
979
980
981
982
983
984
985
986
987
988
989
990
991
992
993
994
995
996
997
998
999
1000
<?xml version="1.0" encoding="utf-8"?>
<?xml-model
href="https://xmlschema.huygens.knaw.nl/translatin.rng"
type="application/xml"
schematypens="http://relaxng.org/ns/structure/1.0"
?>
<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="translatin0046" xml:lang="lat">
<teiHeader>
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Exodus sive Transitus maris rubri</title>
<title type="sub">Exodus sive Transitus maris rubri, comoedia tragica</title>
<author>Laurimanus, Cornelius</author>
<editor>Jan Bloemendal</editor>
<respStmt>
<resp>transcription</resp>
<name>Jan Bloemendal et al.</name>
</respStmt>
</titleStmt>
<publicationStmt>
<publisher>Hieronymus van Effen</publisher>
<pubPlace>Louvain</pubPlace>
<date>1562</date>
</publicationStmt>
<sourceDesc>
<bibl>
Identifier: <name>Laurimanus-Exodus</name><lb/>
Short title: <title>Exodus</title><lb/>
Year of first edition: <date>1562</date><lb/>
Author information:<lb/>
Alias: Lauwerman, Cornelis<lb/>
Birth: c.1530, ??<lb/>
Death: 1573, ??<lb/>
Floruit: None, Utrecht<lb/>
<ref target="https://nl.wikipedia.org/wiki/Cornelius_Laurimanus">Link</ref><lb/>
<emph>No source description</emph><lb/>
<ref target="https://books.google.nl/books?id=Kp76rQEACAAJ">Source link</ref>
</bibl>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<textClass>
<keywords>
<term type="diction">verse</term>
<term type="genre">tragicomedy</term>
<term type="acts">5</term>
<term type="chorus">yes</term>
<term type="medium">printed</term>
</keywords>
</textClass>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text>
<body>
<div type="level1" xml:id="front">
<head>Front</head>
<p>/</p>
<p>EXODVS SIVE TRANSITVS MARIS RVBRI. COMOEDIA TRAGICA. Autore
Cornelio Laurimano Vltraiectino.</p>
<p>LOVANII, Impensis antonii Bergagne, qui per Hieronymum van Effen
ibidem distrahi curat. Cum Gratia & Priuilegio Regio.</p>
<p>CAutum est Regiae Maiest. Priuilegio, ne quis tri¬</p>
<p>bus proximis annis, praeter Antonium Bergagne,</p>
<p>imprimat Exodum, siue Transitum maris rubri,</p>
<p>Autore Cornelio Laurimano Vltraiectino: Sub poena in pri</p>
<p>uilegio contenta.</p>
<p>Datum Bruxellae anno 1562. 4. Maij.</p>
<p>Subsig. Boudewyns.</p>
<p>CORNELIVS LAVRI¬</p>
<p>MANUS VLTRAIECTINVS</p>
<p>viro modestißimo Balduino Hadriano</p>
<p>à Creensteyn Iselstadio</p>
<p>suo S. D.</p>
<p>NVPER in postremo nostro</p>
<p>colloquio modestè tu quidem,</p>
<p>Balduine humaniss. mecum de</p>
<p>emittenda Exodo nostra, quam</p>
<p>fortè apud me latere iam tum au¬</p>
<p>dieras, agebas, causamque quam¬</p>
<p>obrem id facere recusarem pro</p>
<p>tua modestia efflagitabas: ego</p>
<p>verò, quantum memoria repetere possum, eam im¬</p>
<p>maturam esse, & nondum etiam satis recoctam</p>
<p>verecundè respondebam, imò exactiorem limam</p>
<p>desiderare, tutioremque fore in nostris scrinijs, quàm</p>
<p>si in publicum exponatur. Quod tibi adeò non pla¬</p>
<p>cuit, vt magis etiam instare visus fueris, ac multò</p>
<p>mihi plura tribuere, quàm in me ex literatis grega¬</p>
<p>rius quiuis comperire possit, etiamsi me vel ad assem</p>
<p>totum expendat. An nescis, mi Balduine, & pueros</p>
<p>rhinocerotis habere nares, vt metuam ronchos?</p>
<p>Quanquam non video quid meum scriptum habeat,</p>
<p>quo magnoperè alios delectare possit, vt istud aut</p>
<p>legant, aut pro animi generositate vnquam repre¬</p>
<p>hendere velint: Non tamen defuturos auguror, qui</p>
<p>nostros conatus si viderint, sinistrè interpretabuntur,</p>
<p>quod ab nostra professione alienum quid aggressi</p>
<p>in eam descendisse arenam videamur, vnde profe¬</p>
<p>ctò abstinuisse multò mihi praesertim satius sit. Pu¬</p>
<p>tabunt enim me vel insanire vel morbo quodam</p>
<p>regio rursum teneri, qui aliena & ab instituto vitae</p>
<p>genere abhorrentia sectari maluerim, vt de me spissae</p>
<p>risum tollant impunè coronae, quemadmodum sci¬</p>
<p>tissimè ait quidam, quàm quae meo modulo vtcumque</p>
<p>metiri ac tutum securumque intra meos lares conti¬</p>
<p>nere. Siquidem quid familiarius hoc seculo plus satis</p>
<p>exulcerato, quid vberius ac facilius habemus, quàm</p>
<p>aliorum dicta factave calumniari? Cùm ipsi aut inertia</p>
<p>aut certè inscitia nihil in Reip. commodum, Chri¬</p>
<p>stianaeque religionis salutem adferre vtiliter possu¬</p>
<p>mus, alijs impedire & vt idem faciant, quod nos,</p>
<p>nempe γνάθού τε δοῦλοι νηδύος θ’ ἡσσημένοι (Deum</p>
<p>enim immortalem quanto suauius hoc?) manibus</p>
<p>pedibusque obnixè hortari studemus. Quid hoc? si ne</p>
<p>id quidem eo modo perficere possumus, Acheronta</p>
<p>mouemus, illincque huc calumniae monstrum multa</p>
<p>superstitione euocamus. Nunc iuuenilem illam ver¬</p>
<p>borum luxuriem resecandam magno supercilio cen¬</p>
<p>semus: In verbis etiam tenuis rebusque serendis dice¬</p>
<p>tur, si quis parcè deducta vocabula ac rem ipsam</p>
<p>breuiter prosequatur: Nunc inde obscuritatem, ali¬</p>
<p>quando & perspicuitatem nimis dilucidam, quasi</p>
<p>rem istam aliquanto obscuriùs dictam oportuerit,</p>
<p>causamur. Hoc lene, illud asperum. Hi versus malè</p>
<p>tornati incedunt, illi nimis praecipites fluunt, proinde</p>
<p>pressiùs eant oportet. In his nulla oeconomia aut</p>
<p>partium συμμετρία obseruata est: in illis autem nulla</p>
<p>decori habita ratio. Hîc remissè omnia ac negligen¬</p>
<p>ter praescripta sunt: illic curiosa diligentia contem¬</p>
<p>ptum parit. Hoc vt durum, obsoletum, affectatum,</p>
<p>seuerum & tragicum nimis: illud verò vt puerile,</p>
<p>ineptum, absurdum, inusitatum, inuenustum ac fri¬</p>
<p><milestone unit="page" facs="2"/></p>
<p>uolum languidumque culpatur. His tanquam incomptis</p>
<p>atrum signum allinunt calamo transuerso: alia obe¬</p>
<p>lis, asteriscis, cęterisque notulis tantum non onerant,</p>
<p>iugulant ac miserrime conficiunt. Atqui toleranda</p>
<p>haec aliquo modo sint, nisi & subinde ad tertium</p>
<p>quodque verbum pallescerent, vultu graui & serio</p>
<p>inclamarent identidem: τοῦτο τὸ ἀρετικὸν ἀκούει: Pu¬</p>
<p>dendus hic error cum suis scriptis hominem confi¬</p>
<p>ciet prorsus: indignus est, quem in manus sumant pij</p>
<p>ac religiosi, adeoque hinc procul arcendi pueri cereum</p>
<p>genus in vitia flecti. Denique nihil relinquitur, quod</p>
<p>scriptori infamiam, aduersarijs risum concitare pos¬</p>
<p>sit. Memini esse, qui nihil grauius ferant, putentque</p>
<p>haud iniuria vix tribus Anticyris purgandum, quod</p>
<p>iam quisque ferè professionis suae limites impudenter</p>
<p>transiliat: cuius equidem temeritatis ne aliquando</p>
<p>me traducant hi, quibus illud familiare est, summo¬</p>
<p>perè vereor. Tametsi verò qui rem recta via secum</p>
<p>deputauerit, facilè is comperiet Christianis homi¬</p>
<p>nibus nihil magis indignum esse, quàm aliorum la¬</p>
<p>bores seu iure, siue etiam iniuria suggillare: cùm ea</p>
<p>vniuscuiusque professio sit, vt prosit plurimis, obsit</p>
<p>autem nemini. Ad quam functionem Deus quemque</p>
<p>vocârit, quóve munere donauerit, planè obscurum</p>
<p>nobis est. Et fieri potest, vt ex ore infantium ac la¬</p>
<p>ctentium sibi laudem subinde perfici velit. ad quod</p>
<p>item non omnino absurdè adduxeris illud vulgo</p>
<p>iactatum prouerbium: πολλάκι καὶ κήπωρος ἀνὴρ</p>
<p>μάλα καίριον εἴπεν. Quemadmodum in ea domo,</p>
<p>quae cùm instructissima sit, omnibus suis partibus</p>
<p>non tantùm ad necessitatem, sed ad voluptatem etiam</p>
<p>absoluta, infinitam penè diuersorum generum su¬</p>
<p>pellectilem complectitur, vt ex his nihil sit quod vel</p>
<p>cupiat vel possit aliud esse citra architecti aut pos¬</p>
<p>sessoris voluntatem: Ita in ecclesia, in familia ac do¬</p>
<p>mo Christi, cui perpetuò praeest spiritus Domini, di¬</p>
<p>uersa diuersorum sunt munia, vt alij sint parietes,</p>
<p>vestibula, limina, serae, atria, alij fenestrae, laquearia,</p>
<p>coenacula, cellaria, culinae, cubicula: alij scalae, con¬</p>
<p>tignationes, pauimenta, thermae: alij denique aliud:</p>
<p>ipsum autem ostium Christus. quae omnia vnam ali¬</p>
<p>quam optima harmonia basilicam extruunt, in qua</p>
<p>& potentia Dei celebretur, & admirabile eius numen</p>
<p>diuersarum vocum concentu extollatur. Huc illud</p>
<p>adiungo, non vnius generis animalia in arcam Noe</p>
<p>ingressa fuisse, verùm ex vniuerso genere speciatim</p>
<p>quaelibet: neque inter ipsa abiectissimum quodque mi¬</p>
<p>nori curae fuisse reparatori illi generis humani, quam</p>
<p>quod nobilissimum ac generosissimum censebatur.</p>
<p>Vult enim Deus illud semper intelligi, ecclesiam suam</p>
<p>velut ex diuersis constare partibus, in qua tanquam opti¬</p>
<p>mè constituta Repub. alij aliud munus exerceant,</p>
<p>ita tamen, vt ad communem salutem sua conferant</p>
<p>omnia. Quin si non aliunde id sciri potest, vel ex D.</p>
<p>Paulo manifestissimè constabit, quemadmodum omnes</p>
<p>quasi multarum partium ac membrorum in vnum corpus</p>
<p>in Christo capite sumus coagmentati: nimirum eo mo¬</p>
<p>do vt idem Deus sit, idemque spiritus efficiens omnia in</p>
<p>omnibus. Vnicuique verò, inquit, datur manifestatio</p>
<p>spiritus ad id quod expedit. Non igitur facilè pro</p>
<p>pietate Christiana alij alijs dotes suas inuidebimus,</p>
<p>dicta factáve aliorum inhumanissimè conuelle¬</p>
<p>mus, aut omnino aliter de alijs existimabimus, ac</p>
<p>de nobis aliquando fieri ipsi vicissim optemus. Di¬</p>
<p>uisiones, inquit Paulus, donorum sunt, sed idem</p>
<p>spiritus. Hoc est, variè quidem impartitur sua mu¬</p>
<p><milestone unit="page" facs="3"/></p>
<p>nera Dominus, verum eodem ipsa conseruat spiri¬</p>
<p>tu amoris, spiritu concordiae ac dulcedinis, ne huc</p>
<p>aliquando contumeliae lutum, tumoris phlegma,</p>
<p>calumniae coenum, iracundiae bilis, pus rancoris &</p>
<p>inuidiae, sanies obtrectationis subrepant: sed omnia</p>
<p>in vna vnius Domini voluntate, in tranquillissima</p>
<p>pace conquiescant. Enimuerò hoc illud est, quod de</p>
<p>sponsa sua sorore, amica sua, columba sua ardentis¬</p>
<p>simo ille animo semel iterumque decantat: Fauus di¬</p>
<p>stillans labia tua, mel & lac sub lingua tua & odor</p>
<p>vestimentorum tuorum sicut odor thuris. Nullam</p>
<p>duritiem, nullam virulentiam, nullam διαβολὴν, ni¬</p>
<p>hil denique caninum huius sponsae labia habere o¬</p>
<p>portet, sed lacte ac melle, hoc est, suauiloquentia tum</p>
<p>pueros, tum grandiores in sana doctrina ac religio¬</p>
<p>ne formare, educare & continere. Hoc sepimentum</p>
<p>charitatis inter nos plerique iam corruptissimo hoc</p>
<p>seculo sic ensibus perfodiunt, sic sceleratè perrum¬</p>
<p>punt, vt credibibe sit eos nihil minus cogitare, quam</p>
<p>illo vineam Domini circumseptam esse. Non habet</p>
<p>profectò Christiana religio munimentum aut prae¬</p>
<p>sidium quicquam aduersus hostium insultus chari¬</p>
<p>tate ipsa fortius accommodatiusque. Hic murus fue¬</p>
<p>rit ahenius, si in ea omnes amicabili illo vinculo vinci¬</p>
<p>untur. Hac panoplia aduersarij adeò deterrentur, vt</p>
<p>ne eminus quidem contendere nobiscum ausint. adeoque id</p>
<p>solùm student, quibus artibus illud sepimentum sub¬</p>
<p>uertant, rati viam se tum optimam fecisse ad reliqua fidei</p>
<p>propugnacula demolienda, vt vniuersum Christi reg¬</p>
<p>num aut prorsus excindant, aut ex maxima parte caedibus</p>
<p>dissidijs ac foedissimis schismatibus corruptum in sum¬</p>
<p>mum discrimen adducant. Atque haud scio, an ideo ad illam</p>
<p>charitatem hominumque societatem, qui inter ipsos est,
euertendam</p>
<p>adiungant etiam literarum contemptum, optimarum artium ac</p>
<p>disciplinarum quandam obliuionem, quum tamen</p>
<p>apertissimè constet Deum ab orbe condito semper</p>
<p>in sua ecclesia & literas & literatos omnes mirificè</p>
<p>conseruasse & magnis honoribus insuper exornasse.</p>
<p>Vbi mihi non modò in coniunctionem vitae grauis¬</p>
<p>simè peccare videntur, sed & maximè in ipsum vni¬</p>
<p>uersi autorem, eiusque sempiternam voluntatem.</p>
<p>Nunquam enim Deus humano generi adeò infestus</p>
<p>fuit, vt si non diuinam, saltem humanam sapientiam</p>
<p>huic ostenderit. Cuius rei testes tot nobis scriptores</p>
<p>hactenus extiterunt, vt pro insano ferè explodatur,</p>
<p>qui secùs arbitretur. Quid enim est rerum coelestium,</p>
<p>hoc est, earum quae in coelo nobis conspicuae sunt,</p>
<p>quaeque in aere & gignuntur & ad nostrum siue aspe¬</p>
<p>ctum siue auditum quodam impetu feruntur? Quid,</p>
<p>inquam, est horum omnium, quae in nostro orbe</p>
<p>infra lunae globum assiduò fiunt, cuius non aliqua</p>
<p>ratio apud homines inueniatur? Sagacissimum certè</p>
<p>illud animal homo abstrusa inuestigare, recondita</p>
<p>perscrutari nunquam desinit. Intelligit nimirùm ideò</p>
<p>se natum & in tantam rerum diuersitatem inductum</p>
<p>esse, vt singula complectatur & his se interim oble¬</p>
<p>ctet, ne cùm hinc reuocabitur, inanis & ociosus dis¬</p>
<p>cedat. Sed hoc beneficium ille non aliunde se acce¬</p>
<p>pisse videt, nisi ab isto rerum omnium opifice Deo,</p>
<p>cuius ea est bonitas, vt velit mortales hac sapientia</p>
<p>perpetuò donare. Vnde mihi tot artes & inuentae,</p>
<p>& ad summum perductae videntur, vt propè nihil sit,</p>
<p>quod mens humana partim non attigerit, partim</p>
<p>etiam attingere non laborauerit. Quin non ad coelos</p>
<p>modò, sed & per tot geniorum myriadas ad ipsum</p>
<p>Deum subuolare ac penetrare ausa non destitit.</p>
<p><milestone unit="page" facs="4"/></p>
<p>Proinde in his omnibus neminem maledictis pro¬</p>
<p>uocabimus, neminem calumniabimur, nemini quo¬</p>
<p>uis modo inuidebimus, nullius nomen apud alios</p>
<p>impiè proscindemus, ne videamur impedimento</p>
<p>fuisse, quo minus ille dotes sibi à patre luminum (vt</p>
<p>Iacobi verbo vtar) benignè concessas exerceat, &</p>
<p>communi bono nos ex ea re malignè obsistamus.</p>
<p>Huius certè animus laudabilis est, qui alijs suo la¬</p>
<p>bore conatur prodesse, vtcunque ceciderit euentus,</p>
<p>nec quicquam efficere potuerit, quod animo respon¬</p>
<p>deat. Ad me autem quod attinet, non video quomo¬</p>
<p>do deprehendendus sim, quasi praeter professionem</p>
<p>fecerim, quod in Comoedijs scribendis operam col¬</p>
<p>locauerim: quum is labor & honestus sit & in sum¬</p>
<p>mis Theologis, eruditissimisque hominibus haudquaquam</p>
<p>improbatus. Sed quod hîc mihi dixerint (liberè apud</p>
<p>te loquor mi Balduine) facilè video: hoc scripti ge¬</p>
<p>nus aut vires ingenij nostri superare, aut ad nos mi¬</p>
<p>nimè pertinere, qui erudiendis pueris occupamur,</p>
<p>& optimum quemque quiduis malle suscipere, quàm</p>
<p>deserere vllam officij partem. Equidem dum viri¬</p>
<p>culas meas expendo, nihil magis ineptum re ipsa com</p>
<p>perio: nisi quod vnum hoc me rursum soletur, quae¬</p>
<p>cunque hac in parte aggredior, me bono & iuuandi</p>
<p>quidem animo facere omnia. Iam verò quis mihi ne¬</p>
<p>gauerit Comoediarum tractationem non potius ad</p>
<p>ludimagistros quàm ad alios attinere, cum in illis</p>
<p>vitae exempla quae pueri imitentur, proponuntur,</p>
<p>cumque an instituendam pietatem & ad bene beateque</p>
<p>viuendum praecepta luculenter illic praescribuntur?</p>
<p>Atqui in omni bono ac prudenti magistro, duo po¬</p>
<p>tissimum requiruntur: formatio linguae, ac fidelis</p>
<p>morum institutio, quam posteriorem adeò non con¬</p>
<p>temnimus, vt ipsam iure priorem arbitremur. Neque</p>
<p>enim disertos solùm homines, sed viros etiam bo¬</p>
<p>nos è scholis prodire volumus. Danda opera est</p>
<p>optimo cuique praeceptori, vt rudis illa & imperita</p>
<p>aetas ad veram pietatem assuescatur, vt existimet Dei</p>
<p>timorem vel cum primis literarum rudimentis con¬</p>
<p>iungendum esse, alioqui omnem laborem, qui vel in</p>
<p>vita vel in studijs suscipitur, inanem & inutilem fo¬</p>
<p>re, imò infelicem & perniciosum. Praeclarè monet</p>
<p>grauissimus autor Sophocles:</p>
<p>ὡς τ’ ἄλλα πάντα δεύτερ’ ἡγεῖται πατὴρ</p>
<p>Ζεὺς. ἡ γὰρ ἑυσέβεια συνθνῃσκει βροτοῖς,</p>
<p>Κἄν ζῶσι, κἄν θάνωσιν, οὐκ ἀπόλλυται.</p>
<p>Vt itaque pro ratione officij, quos semel in nostram</p>
<p>disciplinam admiserim, rectè ac fideliter instituantur:</p>
<p>duxi necessarium fore, vt cum literarum studio pie¬</p>
<p>tatem etiam coniungerem, ne nostra iuuentus his pe¬</p>
<p>riculosis temporibus à pura religione desciscat. Illud</p>
<p>enim futurum esse facilè prospicio, inter hos pueros</p>
<p>Reipub.semina conseruari, quorum consilijs atque ope il¬</p>
<p>la olim administrabitur. Et omninò nisi stupidi ac caeci</p>
<p>sumus, satis animaduertimus Reipub. salutem versari</p>
<p>potissimum in tribus hominum ordinibus, videli¬</p>
<p>cet in principibus & magistratibus qui illorum vi¬</p>
<p>ces gerunt, in episcopis atque horum vicarijs sacerdo¬</p>
<p>tibus, & in ijs denique, qui primam illam aetatem ru¬</p>
<p>dem adhuc & ad omnia sequacem instituunt. Quare</p>
<p>mihi praeter professionem haudquaquam fecisse videor, si</p>
<p>non tam verbis (quanquam nec illud sanè negligitur) quam</p>
<p>exemplis ex sacrarum literarum fontibus religiosissimè</p>
<p>desumptis ad pietatem ac Dei timorem pueros nostrae</p>
<p>fidei commissos admonuerim. Nulla autem res id potest</p>
<p>efficaciùs perficere, quam Tragoediarum aut Comoediarum</p>
<p><milestone unit="page" facs="5"/></p>
<p>actio, quod ea sic puerorum animis inhaereat, vt cum ipsis</p>
<p>quoque coalescat, & cum prouectiores illi fuerint, eius</p>
<p>aliquam speciem etiam tum de se praebeant. Hac ratione nos</p>
<p>quidem, mi Balduine, hanc Exodum conscribendam sumpsi¬</p>
<p>mus, vt vel hinc pueri mei exempla habeant, quae ipsi</p>
<p>imitentur, & quibus admoniti vitam ac mores suos chri¬</p>
<p>stianè ad puram religionem componant. Nam in illa (nisi me</p>
<p>animus fallit) habebunt, vnde potentiam Dei eiusque for¬</p>
<p>tissimum numen admirentur, suspiciant ac vereantur, vt</p>
<p>discant in spe ac timore cum silentio ad aeternam illam fęli¬</p>
<p>citatem aspirare. Videbunt quis vitae finis sit eorum qui Deo</p>
<p>ac suis ministris obstinatè repugnant, qui praefracto animo</p>
<p>Verbum Dei contemnunt. Videbunt quae & quanta interim</p>
<p>hîc veris Abrahami filijs sufferenda sint, donec sub</p>
<p>Pharone in Aegypto, hoc est, in hac vita sub mundi</p>
<p>huius principe peregrinamur. Videbunt denique quomodo</p>
<p>per fidem B. Moses renuit vocari filius Pharaonis filiae,</p>
<p>potius eligens simul malis affici cum populo dei, quam tem¬</p>
<p>porarijs peccati commodis frui, maiores arbitratur di¬</p>
<p>uicias (vt Paulus ait) probrum Christi quam Aegyptiorum the¬</p>
<p>sauros. Praeterea haud omninò parergôs, neque oculis con</p>
<p>niuentibus illud in ea obseruabunt, quomodo in verissima</p>
<p>ecclesia concordes ac tranquillè viuant, quomodo ipse Deus</p>
<p>in medio suorum semper versetur ac benedicat cetui suo:</p>
<p>quomodo angeli protectores & ministri sanctae
congregationis</p>
<p>magna frequentia summaque reuerentia pios tutentur:</p>
<p>quomodo mirificè Dominus suam ecclesiam contra hostium assultus</p>
<p>perpetuò conseruet. In summa hinc discet iuuentus, qua</p>
<p>felicitatis spe fruuntur, qui non in haereticorum atrijs ni¬</p>
<p>dulantur, at in speciosis catholicae ecclesiae tabernaculis</p>
<p>toti conquescunt. Quanquam enim hi foris videntur alijs atque
a¬</p>
<p>lijs armis oppugnari, intus tamen contrà atque hostes &</p>
<p>haeretici veram animi quietem possident, quòd dominus</p>
<p>EPISTOLA</p>
<p>virtutum sit, qui pugnet pro ijs. Alij interim cruci¬</p>
<p>antur varijs plagis, alijs post alias: hoc est, in turpis¬</p>
<p>simis suis tabernaculis à veris foedissimè conuulsis</p>
<p>atque abruptis torquentur nunc his opinionibus op¬</p>
<p>pidò quàm insulsis, interdum illis etiam flagitijs, er¬</p>
<p>roribus ac schismaticis paradoxis, vt quocunque se</p>
<p>vertant, nidum tranquillum non inueniant. Aedifi¬</p>
<p>cant enim exemplo nostri Pharaonis inuito Do¬</p>
<p>mino exercituum immemores istius cantici: Nisi do¬</p>
<p>minus aedificauerit domum, in vanum laborauerunt</p>
<p>qui aedificant eam. Certè quilibet hinc admirabitur,</p>
<p>quàm amabilia sint tabernacula domini virtutum,</p>
<p>quàm bonus Deus Israel sit his, qui recto sunt cor¬</p>
<p>de, vt siue ethnicus, siue Iudaeus, siue etiam haereti¬</p>
<p>cus sit, conspectis catholicae atque orthodoxae Ec¬</p>
<p>clesiae tabernaculis cogatur nolit velit cum Balaamo</p>
<p>propheta licet impio exclamare: Quàm pulchra ta¬</p>
<p>bernacula tua Iacob, & tentoria tua Israel. Nam in</p>
<p>his nullae dissentiones, nullae contentiones, nullae</p>
<p>prodigiosae opinationes piorum animos inquietant,</p>
<p>sed vt fratres in vnum habitant, nec se extra quae¬</p>
<p>runt, aut supra humanum captum sapere volunt,</p>
<p>quemadmodum in haereticorum conuenticulis fi¬</p>
<p>eri videmus. Vbi aliquando vt & ipsi cautiores ac</p>
<p>proinde foeliciores euadant Pharaonis & impiorum</p>
<p>exemplo, itemque pertinacia Ioannis & Mambris opta¬</p>
<p>mus, si horum infoelicem successum penitus in ani¬</p>
<p>mos immiserint. Qui scrutator est (inquit Solomon)</p>
<p>maiestatis, opprimetur à gloria. De quibus item ait</p>
<p>Esaias: Qui dat secretorum scrutatores, quasi non sint.</p>
<p>Caeterùm quod in eadem Exodo nostra pro neces¬</p>
<p>sitate historiae frequenter legitur Deum Pharaonis</p>
<p>animum indurasse, ne quis ipsum mali autorem arbi¬</p>
<p><milestone unit="page" facs="6"/></p>
<p>tretur: non enim duxi operae precium esse rem per</p>
<p>se spinosam & parum vtilem atque alioqui satis ab</p>
<p>alijs excussam aggredi, ne brassicam recoctam repe¬</p>
<p>tere videamur. Restat igitur, mi humanissime Bal¬</p>
<p>duine, vt in hanc Exodum nostram, quae de filiorum</p>
<p>Israelis egressu ex Aegypto non tam Comicè, hoc est,</p>
<p>artificiosè, quam iuxta historiae fidem agit, sic animum</p>
<p>veri amici induas, vt citra nominis nostri iacturam</p>
<p>in lucem prodire possit. Id autem tum maximè fieri</p>
<p>poterit, quum illam seuerissimè tuo iudicio exer¬</p>
<p>cueris: tametsi sciam te pro innata illa tua modestia</p>
<p>semper arbitrari id abs te quam alienissimum esse. Verum</p>
<p>eam ego vim atque naturalem exacti iudicij notionem</p>
<p>animo tuo inscitam animaduerti, vt te iudicem ha¬</p>
<p>bere scriptorum meorum minimè refugiam. Hanc</p>
<p>itaque Exodum tibi tuisque liberis optimis ac studio¬</p>
<p>sissimis adolescentibus dicatam consecratamque per¬</p>
<p>petuò habeas, ita tamen, vt pro tuo iudicio ad ex¬</p>
<p>actam discussionem aut stet aut cadat. Vale.</p>
<p>Ex VItraiecto. 15. Calend. Iunij,</p>
<p>Anno 1562.</p>
</div>
<div type="level1" xml:id="main">
<head>Main</head>
<p></p>
</div>
<div type="level1" xml:id="actorum-nomina.">
<head>1. Actorum nomina.</head>
<p>Moses Pharo Aegyptiorum rex.</p>
<p>Aaron Hebraeorum duces. Symbulus à Consiliis Pharoni.</p>
<p>Iudas Zoroastres</p>
<p>Simeon Iamnes</p>
<p>Henochus Principes Israelis. Mambres Magi 3. Maria soror Mosis.
Demarchus</p>
<p>Eliabus Israelita. Desmophylax Exactores populi Israelis.</p>
<p>Pua Amalechus</p>
<p>Siphira obstetrices hebraeor. Dromo</p>
<p>Aminadabus Israelita. Thodopis</p>
<p>Siphra altera ex Hebraeis. Spudaea pedissequa.</p>
<p>Elohim Deus siue genius. Droma famula</p>
<p>Populus Israelis. Hydrophila</p>
<p><hi rend="bold">Chorus ex filiis Israelis Polyhydria
ancillae</hi></p>
</div>
<div type="level1" xml:id="epilogus.-populus-aegyptius.-demus.">
<head>3. Epilogus. Populus Aegyptius. Demus.</head>
<p><milestone unit="page" facs="7"/></p>
<p>Perioche seu Argumentum in</p>
<p>Exodum.</p>
<p>T errae Aegypti inquilinos gnatos Israhel</p>
<p>R ex seruitute premit Pharo: timens ne nimis</p>
<p>A ugescerent, in partu masculos iubet</p>
<p>N ecari, atque inde in profluentem mittier.</p>
<p>S ub tempus idem & Moses nascitur. hunc clàm diu</p>
<p>I ocobela celatum mittit in aquam, extrahit</p>
<p>T hermuthis, pro suo educat. Vbi euasit in</p>
<p>V irum, fugit in Madian. Hîc quom pasceret oues</p>
<p>S oceri, videt eminus ardenti ex rubo Elohim.</p>
<p>M ittitur in Aegyptum Israelem vt liberet.</p>
<p>A t Pharo negare, Moses signa ostendere,</p>
<p>R ex durus insuper populum premere. inde pòst</p>
<p>I dentidem recusans plagis caeditur.</p>
<p>S ed his magis indurescit. Elohim docet</p>
<p>R itum caedendi agni, & moritur primogenitus.</p>
<p>V erubus assum hinc comestur Phase, ac cum suis</p>
<p>B onis migrat ex Aegypto Israel per mare</p>
<p>R ubrum: hos Pharo insequens mox vnda mergitur.</p>
<p>I srael laetus canticum Domino canit.</p>
</div>
<div type="level1" xml:id="prologvs.">
<head>4. PROLOGVS.</head>
<p>Iamb. Trimetri.</p>
<p>MIrantur aliqui (vt audio) quae causa sit,</p>
<p>Cur hactenus ex nostris nemo processerit</p>
<p>In hoc proscenium, viri integerrimi</p>
<p>Iidemque spectatores candidissimi.</p>
<p>(5) Nam iam ferè annus est, nisi fallor, aut eo</p>
<p>Plus, quod nos ludiones nemo hinc viderit,</p>
<p><hi rend="bold">COMOEDIA</hi></p>
<p>Nemo hinc spectârit aliquam à nobis fabulam.</p>
<p>Id cur factum siet, si operam mihi dabitis</p>
<p>Primùm eloquar, deinde nunc quid venerim</p>
<p>(10) Paucis dicam, quod in rem erit vestram omnium,</p>
<p>Si vultis auribus aequis animaduortere.</p>
<p>Cùm primùm noster autor Comicus animum</p>
<p>Ad fabulas scribendas appulisset id</p>
<p>Sibi putauit facilè impetrari ab omnibus</p>
<p>(15) Vt quod scriberet, interpretentur candidè</p>
<p>Omnes, nec maleuoli in partem rapiant malam.</p>
<p>Id nunc multò aliter euenire intelligit.</p>
<p>Fuere enim quidam scioli atque aliquot leues</p>
<p>ΚρIτικὸι, qui in Esthera, quam nuper egimus</p>
<p>(20) Calumniantur nescio quid, quasi prius</p>
<p>Ab alio facta sit, quasi noster simia</p>
<p>Cuiuspiam alterius fuerit didascalus.</p>
<p>In hoc iam disputant, factumque vituperant.</p>
<p>Verùm itáne sit, illi vt autumant, aduertite.</p>
<p>(25) Extat quidem in superiori Germania</p>
<p>Hamanus ab Naogeorgo scripta Tragicè,</p>
<p>Quam qui cum nostra Esthera conferat satis</p>
<p>Comperiet, herclè has non mage conuenire, quàm</p>
<p>Δίς δὶα πασῶν. adeò sunt disimili stilo</p>
<p>(30) Oratione item dissimili prorsus, &</p>
<p>Quod praecipuum est, adeò argumento dißident</p>
<p>Toto, vt fatebitur qui vtranque nouerit.</p>
<p>Taceo illam Tragoediam & hanc nostram Comoediam</p>
<p>Esse, vt discrimen hoc defendat nos satis.</p>
<p>(35) Iam & noster hic sanctè iurare poßiet</p>
<p>Se nunquam Hamanum vidisse vspiam anteà.</p>
<p>Imò sciße se aliquod scriptum extare huiusmodi,</p>
<p><milestone unit="page" facs="8"/></p>
<p>Si est fortè qui dicat, constanter pernegat.</p>
<p>Agè demus scisse. quid autem? suggillauerit</p>
<p>(40) Quando illo neminem nec isthunc alterum</p>
<p>In aliquo voluerit reprehendere. neque enim</p>
<p>Istuc vnquam in animum induxit suum. Putat</p>
<p>Licere id sibi, quod fecere alij plurimi,</p>
<p>Quorum multae de eadem re Comoediae</p>
<p>(45) Paßim extant, & lubentes nos admittimus.</p>
<p>Sua cuique laus, meritaque existimatio</p>
<p>Relinquitur: siquidem & olim palma posita est</p>
<p>Omnibus in medio, qui artem tractant musicam.</p>
<p>Nunc igitur hîc vos noster fecit iudices,</p>
<p>(50) Arbitrium vestrum, vestra existimatio</p>
<p>Porrò valebit, si quod isti maleuoli</p>
<p>Vitio vortant, apud bonos habeat locum.</p>
<p>Habetis optimi viri, quur hactenus</p>
<p>Vobis nihil exhibuimus. Nunc quid adferam</p>
<p>(55) Denuò, si graue non est, porrò cognoscite.</p>
<p>Apportamus vobis è Biblijs sacris</p>
<p>In hoc theatron Exodum, quam vt fabulam</p>
<p>Non fabulam acturi nos sumus hodie ita enim</p>
<p>Voluit choragus & imperator histricus,</p>
<p>(60) Qui orationem hanc scripsit. Nec verò ampliùs</p>
<p>Quid alij de se dictitant, curauerit:</p>
<p>Quando neque Terentius neque Plautus Zoilis</p>
<p>Careant suis, ad quos nihil hîc se comparat.</p>
<p>Nam certò iam multis ab hinc annis sibi</p>
<p>(65) Obseruauit rebus praeclaris defore</p>
<p>Nunquam suas pestes, & optimis viris</p>
<p>Suas satanas. Ecce igitur denuò nouam</p>
<p>Hanc Exodum suam exhibendam tradidit</p>
<p>B</p>
<p><hi rend="bold">COMOEDIA</hi></p>
<p>Ciuis cliensque vester Laurimanus, vt</p>
<p>(70) Vostris vbique commodis inseruiat.</p>
<p>Nouam inquio, qua si qui rem considerant</p>
<p>Nulla est antiquior. eam nunc fecit nouam,</p>
<p>Vt qui velint, habeant veterem simul & nouam.</p>
<p>Nec hinc vicißim aliud petit, nisi vt animo</p>
<p>(75) Aequo adsitis, detis potestatem, vt modò</p>
<p>Eam agere nobis liceat per silentium.</p>
<p>Non putat operaeprecium esse vt hîc exponerem</p>
<p>Vobis argumentum, quòd adeò sit Exodi</p>
<p>Notum vocabulum, vt vel partem maximam</p>
<p>(80) Vestrum inde rem ipsam scire satis existumet.</p>
<p>Quis enim nescit Deum olim per Mosen suos</p>
<p>Ex Aegypto Israelitas duxisse per</p>
<p>Mare Rubrum, ac liberasse de tyrannidè</p>
<p>Pharaonis? quis non nôrit ceu digitos suos</p>
<p>(85) Signa isthaec ac prodigia, fecit quae Elohim</p>
<p>Prius, Pharo Israelem quàm dimitteret?</p>
<p>Haec omnia hic nunc vobis exhibebimus,</p>
<p>Et hinc hodie agemus Tragicocomoediam hanc.</p>
<p>Nam vt fieret Comoedia, per ista non licet</p>
<p>(90) Prodigia, nec aliter fieri voluit Pharo,</p>
<p>Aut Elohim omnium horum iustus arbiter.</p>
<p>Nihil verò autor hic me iußit proloqui,</p>
<p>Cur dißita loca & interualla temporum</p>
<p>Coegerit in vnam ferè scenam & in idem</p>
<p>(95) Proscenium, nisi quod bonorum exemplum habet,</p>
<p>Quo exemplo sibi licere omninò existimat</p>
<p>Quod illi fecere: in quo numero & Plautus est.</p>
<p>Quapropter arbitratur aequiores vos sibi</p>
<p>Fore, qui eam sic fecit vobis. Proinde si</p>
<p><milestone unit="page" facs="9"/></p>
<p>(100) Quid fors per imprudentiam erratum siet</p>
<p>Ab ludijs, in re difficili ignoscite.</p>
<p>Spectate, adeste quilibet, iuuate nos</p>
<p>Vestro silentio, & actiones scenicas</p>
<p>Nunc pergite pro virili amare seriò.</p>
<p>(105) Ita fiet, vt nos alacriores deintegro</p>
<p>Simus daturi alias, quas facimus fabulas:</p>
<p>Et vestra aequanimitas augebit plurimùm</p>
<p>Dehinc aliorum etiam ad scribendum industriam.</p>
<p>Sed ne quid praetereà addam, quaeso aduortite,</p>
<p>(110) Vt pernoscatis quam Deus mirabilis</p>
<p>Sit & potens in omnibus operibus suis.</p>
<p><hi rend="bold">FINIS PROLOGI.</hi></p>
</div>
<div type="level1" xml:id="actus-primi-scena-prima.">
<head>8. Actus primi Scena prima.</head>
<p>Eliabus solus. Trimetri Iamb.</p>
<p>VT dura res est, proh fidem Dei, modò</p>
<p>Seruom dici pro libero: sic obrui</p>
<p>(115) Heu, seruitute peßima, ab re vt ocij</p>
<p>Detur nihil. Necesse enim est (nisi mortui</p>
<p>Prorsus velimus esse) in fundo Aegyptio aut</p>
<p>Arare, aut fodere, aut ferre semper aliquid, aut</p>
<p>Etiam in coquendis lateribus in luto nimis</p>
<p>(120) Miserè vitam exercere. Denique temporis</p>
<p>Nihil remittitur, quod ab labore sit</p>
<p>Vacuum, vt mori praestaret, quàm sic viuere.</p>
<p>Nae ille haud norit quantas in vita poßidet</p>
<p>Opes, cui contigit libertas aurea,</p>
<p>(125) Cui, vt lubet, quae volt facere, impunè licet.</p>
<p>Ad hoc malum accedit etiam illud: incidi</p>
<p>In herum, qui non humanitùs, & vt captus est</p>
<p>Bonorum, nos habet, sed vti mulos: neque</p>
<p>Quid aequum vel iniquum sit prorsus cogitat.</p>
<p>(130) Modò non desit, quod in pistrino perfici</p>
<p>Dignum putat, nihil ille pensi quicquam habet.</p>
<p>Heri in figlinam vt fortè venit, laterculos</p>
<p>Videt subalbidos & adhuc cineraceos.</p>
<p>Ibi coepit homo insanire adeò, vt crudos quasi</p>
<p>(135) Minusque percoctos plus quingentos mihi in</p>
<p>Caput fregerit, ac totum tuber fecerit.</p>
<p>Hem, itan’ (inquit) negligens tu, vt non aliter tibi</p>
<p>Sit curae fornax? non tu istuc debebas mihi</p>
<p>Praecauisse, vt ne quid damni persentiscerem?</p>
<p>(140) Ad ocia omnes estis plus quam strennui,</p>
<p>Nati fruges consumere: ad negocia</p>
<p>Manus habetis non nisi papyraceas.</p>
<p>Mox hinc me extrudit ad meos conseruulos,</p>
<p>Vt visam, si fortè officia faciant sua.</p>
<p>(145) Deus bone, quam ibi miseriam vidi? piget</p>
<p>Meminisse. illinc postquam reuertor, ilicò</p>
<p>Citra moram ceu per ferias fossas iubet</p>
<p>Tergerier, fodi hortum, expinsi far, simulque <ptr target="#tn1" n="1"/></p>
<p>Runcari spinas & virgas vincirier.</p>
<p>(150) Ad alias inde operas me mittit, inde item</p>
<p>Ad alias, rursus in fodinas: hîc opu’st</p>
<p>Argillam luteam bene elaboratam</p>
<p>Conficere, vt optimae informentur ollulae,</p>
<p>Quas denuo in me primus ipse experiar, ac</p>
<p>(155) Meo me conficiam gladio, si quippiam</p>
<p><milestone unit="page" facs="10"/></p>
<p>Per imprudentiam fors erratum siet.</p>
<p>Breuiter, non hora est vlla, quam non vrgeat</p>
<p>Suus labor. quid posteà autem? quantulus</p>
<p>Labor est, si non cutis liueret verbere?</p>
<p>(160) Vtcunque feceris omnia quàm scitißimè,</p>
<p>Nihil egeris, si non contusae sint magis</p>
<p>Scapulae, quàm piscis qui baculo tundi solet.</p>
<p>Iam & vix datur nostrum demensum, vt viuere</p>
<p>Foeliciùs dicas in regno Cerberi,</p>
<p>(165) Quàm nos sub hoc Parhone miseri viuimus.</p>
<p>O si nunc noster ille Iosephus adsiet,</p>
<p>Non sic pateretur nos premi, non vilia</p>
<p>Vt mancipia haberent nos nostri Aegyptij.</p>
<p>Sed frustrà ego has rationes mecum deputo.</p>
<p>(170) Ferendum est, quod aliter mutari non potest:</p>
<p>Quandoquidem nil temerè Deus faciat, feras.</p>
<p>Scitum est, vti in medijs malis animo bono, &</p>
<p>Partem malorum adimere nobis maxumam.</p>
<p>Sed quas matronas video huc ire mihi obuiam?</p>
<p>(175) Hebraae sunt, quid adferant, herclè audiam.</p>
<p>Scena 2a. Senarii.</p>
<p>Pua, Siphra obstetrices. Eliabus.</p>
<p>Ain’tu? Siph. sic est. Pu incredibilia sunt mihi</p>
<p>Quae narras. tantúmne facinus? ne audiueram</p>
<p>Quidem. Sip. imò, quò tu credas magis, sanctißimè</p>
<p>Dedimus fidem, atque ex nostris nemo est, quae secus</p>
<p>(180) Facere ausit. Pu. obsecro, nemo ausit? Sip. ab Pua,</p>
<p>Vin’ tu cum Dijs pugnare? vide, ne feceris</p>
<p>Tibi iratum Iouem. Pu. dicas potius Apin. <ptr target="#tn2" n="2"/></p>
<p>Sed dic sodes cur non? Sip. interminatus est</p>
<p>Nobis noster seu Iuppiter, siue hic Apis.</p>
<p>(185) Pu. Regem putas. Sip. ita est. Hic nos ad se vocat:</p>
<p>Acceßimus: semoti alij: nos foeminae</p>
<p>Solae: incipit: Vos huc iußi accersirier</p>
<p>Ad me obstetrices Hebraeae: dicam tribus</p>
<p>Verbis quid vos velim. Expectamus quid dicat. <ptr target="#tn3" n="3"/></p>
<p>(190) Nouistis arbitror in quo regno aut oppido</p>
<p>Hic viuitis, inquit: ego sum Pharo, volo mihi</p>
<p>Quod iussero ratum seruari, quando ita</p>
<p>Lubet. Vocate ergo ad grauidas Hebraeas, vt <ptr target="#tn4" n="4"/></p>
<p>His parturientibus adsitis, videbitis</p>
<p>(195) Vbi partum illae approperant, foetúsne masculus</p>
<p>Sit: & si ita sit, in ipso partu non mora</p>
<p>Vos hunc necabitis. parcetis nemini.</p>
<p>Nolo mihi gentem hanc luxuriare amplius.</p>
<p>Abundè enim populosa est, praeter caeteras.</p>
<p>(200) Proinde ita facite, nî poenas contemnitis</p>
<p>Prorsus, quas alioqui certò sperabitis.</p>
<p>Id visus dicere est, abite ac vos citò</p>
<p>Suspendite. an cuiquam homini tanta ferocitas</p>
<p>Innata sit? Pu. vel hoc quis regium dicat?<ptr target="#tn5" n="5"/></p>
<p>(205) Ah Siphra. tun’ putas aliquem esse qui ita semel</p>
<p>Omnem exuit hominem, vt nihil humani, neque</p>
<p>Iuris, neque aequi quicquam in hoc sit relliquum?</p>
<p>Elia. Aufert omnia ventus, nec quid hae garriant</p>
<p>Audire commodè satis queo: attamen</p>
<p>(210) Si quam coniecturam facere liceat mihi</p>
<p>Ex gestibus, non omnino vanum est, quod inter <ptr target="#tn6" n="6"/></p>
<p>Se versant adeò sollicitae. adibo, alloquar.</p>
<p><milestone unit="page" facs="11"/></p>
<p>Saluebitis vos matronae quantum datur.</p>
<p>Siph. Eadem opera tu vmbras & fumos hîc mihi</p>
<p>(215) Vendas. El. quid ita quaeso? Sip. precaris quo frui</p>
<p>Nunquam licet. apage, tu nobis hîc somnias</p>
<p>Salutem, quae datur nulli. El. quid? salueas</p>
<p>Tamen quantum datur. Siph. id quidem nihil est bone</p>
<p>Vir, & tu itidem salue, si modò perire vis.</p>
<p>(220) Elia. Id dixeris verè nobis Hebraeis. Pu. nos <ptr target="#tn7" n="7"/></p>
<p>Vides Hebraeas, quod quidem nobis malè</p>
<p>Vortitur. El. existumem sanè clementiùs</p>
<p>Apud Proserpinam manes tractarier,</p>
<p>Quàm hîc nos habent Aegyptij, si Dijs placet,</p>
<p>(225) Nostri domini. Pu. hoc tu verè dixti. voluimus</p>
<p>Omnes idem saxum. El. miseria miseriam, &</p>
<p>Labor laborem vt vnda vndam aßiduè trahit:</p>
<p>Ita cathenatim succedunt sibi mutuò.</p>
<p>Vt hae manus & hi pedes satis indicant,</p>
<p>(230) Quae plus quàm callum aprugnum iam callent mihi.</p>
<p>Siph. Nisi in Deo nostro spes aliqua sit, nihil</p>
<p>Video salutis. El. quae tandem salus potest</p>
<p>Sperari sine libertatis spe aut gratia?</p>
<p>Pu. Est seruitus onus graue & miserum. Deus</p>
<p>(235) Ipse voluit nos omnes nasci liberos.</p>
<p>Elia. Quid nos igitur seruimus? Pu. fecit iniquitas</p>
<p>Hominum, quae multa saepè consulit praua. <ptr target="#tn8" n="8"/></p>
<p>Elia. Sed qui sermo vobis dudum fuit? videbam</p>
<p>Enim adueniens nescio qua de re vos loqui.</p>
<p>(240) Siph. Rogas? quasi alius esse poßit, ac is, in</p>
<p>Quem venimus modò. Vulgo fit, quod quis malum</p>
<p>Perfert, vt id ore saepé verset: nam iuuat</p>
<p>Animum interdum miserias cum aliquo identidem</p>
<p>Conferre. El. ita res est, vt dicis. solatij</p>
<p>(245) Genus est habere cuius in sinum tuam</p>
<p>Subin aegritudinem euomas sed hinc domum</p>
<p>Concessero, ne fustis me post ianuam</p>
<p>Expectet, qui insigne mihi lumbifragium duit.</p>
<p>Pu. Forti feras animo, quae dura perferes,</p>
<p>(250) Aderit Deus nobis vbi non putabimus.</p>
<p>Elia. Ita faxit. Sip. indigna patimur. ò factum bene</p>
<p>Quod nihil huic dixti de necandis foetibus.</p>
<p>Pu. Dicto haud opus erat, ne miseris Siphra ad malum</p>
<p>Hoc etiam. Sip. nos tacitae feramus. Pu. obsecro</p>
<p>(255) Mea tu feramus? Vin’ tu facere quod iubet</p>
<p>Rex: Sip. tu non? Pu. nulláne misericordia, nulláne</p>
<p>Te pietas commouet? Sip. quid autem, si mouet?</p>
<p>Regi obluctari inscitia est. Pu. non id nego.</p>
<p>Sed nil Deum tu cogitas? non feceris,</p>
<p>(260) Quod hic non viderit, & consultum est hunc magis</p>
<p>Vereri, quam regem. Siph. siquidem ille adhuc viuit. <ptr target="#tn9" n="9"/></p>
<p>PPu. Au Siphra, istud nunquam animum induxeris tuum.</p>
<p>Viuit, breuique nos illum videbimus.</p>
<p>Quod hactenus opem & se nobis substraxerit,</p>
<p>(265) Factum aliundè putato: nos nos culpabiles</p>
<p>Sumus, nostra omnium id meruere crimina.</p>
<p>Siph. Certè facis, vt nolim scelus committere.</p>
<p>Nunc demum intelligo quid conetur rex, timet</p>
<p>Sibi, ne aliquando nostri Pharios opprimant,</p>
<p>(270) Et ea nunc gratia sobolem omnem masculam</p>
<p>Interficit. Pu. rectè putas. & ne sibi</p>
<p>Desint mancipia, quibus pro iure proque iniuria</p>
<p>Aegyptij vtantur, seruabit filias, <ptr target="#tn10" n="10"/></p>
<p>Vt est audacia. Verùm noster nos Deus</p>
<p><milestone unit="page" facs="12"/></p>
<p>(275) Magis nunc stimulet, quàm impia iussa Principis.</p>
<p>Si quid resiscat hîc, poterimus ilicò</p>
<p>Quid comminisci, aut suggeret facilè Deus</p>
<p>Quod respondebimus. Nil tam est difficile, quod</p>
<p>Narrando non facile reddi queat. Siph. scio.</p>
<p>(280) Causabimur nostras ad partum quemlibet</p>
<p>Procliuiores foeminis Aegyptijs.</p>
<p>Ac in pariundo adeò esse faciles, vt prius</p>
<p>Exierit foetus, quam illas nos accedimus.</p>
<p>Pu. Placet commentum. tu istuc optumè Siphra</p>
<p>(285) Dixisti, quòd non omnibus sit foeminis</p>
<p>Eadem natura: alijs aliter successerit.</p>
<p>Haec vel citra dolorem laxat inguina,</p>
<p>Sibique ipsa obstetricatur: illa vix potest</p>
<p>Euadere, vt hactenus quidem expertae sumus.</p>
<p>(290) Sed hinc domum iam concedamus. Sip. Vt lubet.</p>
<p>Scena 3a. Septenarii cum quibusdam octon.</p>
<p>Pharo, Zoroastres magus.</p>
<p>HAEc natio mihi fit indies numerosior:</p>
<p>Ne quicquam ego iußi de suffocandis masculis</p>
<p>In partu. Adeon’ contemnor? obstetrices singulas</p>
<p>Ad me vocaui, causam praetexunt hae nescio</p>
<p>(295) Quam. proinde tu dic si vlla id ratione fieri queat.</p>
<p>Zor. Rex causam loquere vt audiam, & tibi respondero.</p>
<p>Pha. Vt depraehendi filios viuos seruarier,</p>
<p>Rem sciscitatus sum acrius, cur aut qua gratia</p>
<p>Fecissent, dicut non Hebraeas esse vt caeterae</p>
<p>(300) Sunt foeminae, sed vegetas & ad partum quemlibet</p>
<p>B ν COMOEDIA</p>
<p>Faciles, vt pariant prius, ad eas quàm accedat obstetrix.</p>
<p>At mihi verisimile non fit, tu quomodo haec ratio tibi</p>
<p>Constet, dispice. putásne id ita posse fieri? Zor. puto</p>
<p>Equidem posse: nec enim natura est omnibus</p>
<p>(305) Eadem. id quod in nostris cuiuis facilè est videre.
non</p>
<p>Lucina fert ex aequo opem quibuslibet, sed huic</p>
<p>Citius, illi tardius: alij autem vel nuquam, prout</p>
<p>Vocata abesse etiam volt. Ph. memini quidem.</p>
<p>Zor. Vidésne quibus ostia naturae sunt restricta, vel nimis</p>
<p>(310) Arctata, his esse rarò partum sine periculo?</p>
<p>Pha. Audiui. Zor. contra quibus sunt ampla, plana, patentia,</p>
<p>Vt vel citra negocium pariant? Agè hoc tibi</p>
<p>Lucidius atque tam clarum, quàm hic sol est fecero.</p>
<p>Aßimulato vterum foeminae cuiuis vasculo.</p>
<p>(315) Pha. Probè. Zor. hoc si adductum, obliquum et angulosum
tibi siet</p>
<p>Distortum, anfractuosum & implicatum plurimis</p>
<p>Inuolucris, vt quam massulam infuderis tibi. <ptr target="#tn11" n="11"/></p>
<p>(Quae in hoc sensim coalescat in modum coaguli)</p>
<p>Post id locorum tu non facilè extraxeris, neque citra</p>
<p>(320) Iacturam vasculi exierit. rem sic putato, si</p>
<p>Sint in vtero anfractus, obices, aut quae infantem foras</p>
<p>Nitentem impediunt, haec partum diu morarier.</p>
<p>Pha. Dicis verisimilia. Zo. imò sic verisimilia, vt his verius</p>
<p>Nihil sit. quid enim non faciant meatus si nimis fuant</p>
<p>(325) Astricti? Atque haud scio, nec ausim verè dicere</p>
<p>An vel ideò illud inter ἀδύνατα vulgatum siet:</p>
<p>Locusta si Lucam bouem pariet. tu quid velim</p>
<p>Satis tenes. Ph. probißimé. Zor. iam nec adeò rudis</p>
<p>Es, aut rerum imperitus, vt non facilè intelligas</p>
<p>(330) Quid sit, puellam parere, quantumuis adsit male
viro.</p>
<p>Ph. Intelligo, et adducis me vt tibi credam. Zor. certé non hac
via</p>
<p><milestone unit="page" facs="13"/></p>
<p>Quicquam promoueris, aliâ istud tentandum est tibi.</p>
<p>Pha. Zorastre, non patiar hanc multitudinem magis</p>
<p>Augerier, etiamsi omnes homines mihi. <ptr target="#tn12" n="12"/></p>
<p>(335) Inimicos capiundos sciam. Zor. Nae tu si semina</p>
<p>Naturae obstipas, omninò verendum est, ne tibi</p>
<p>Contingat quasi cum Coryco quodam luctarier.</p>
<p>Phar. Habeo aliud, quod tu facilè probabis optimum.</p>
<p>Zor. Quod istud est? Ph. Statui prorsus recutitos hos semel</p>
<p>(340) Delere, ne quod nominis Hebraei vestigium</p>
<p>Relinquatur residuum. Pharo ego sum. solùm meos</p>
<p>Fouebo Pharios, donec haec sceptra administrabo mea.</p>
<p>Zor. Aequum dicis, nec hîc tecum pugnauero. Pha. proin</p>
<p>Edictum promulgabo omni populo, omnem vt masculam</p>
<p>(345) Prolem à partu mittant in profluentem sine mora:</p>
<p>Sed omnem foeminam sibi permittant viuere.</p>
<p>Zor. Prouinciam duram iubebis. at aequum erit exequi.</p>
<p>Phar. Siue aequum, siue iniquum, susque deque habeò, mihi</p>
<p>Quando sic lubitum est. contra me si vixero, pedem</p>
<p>(350) Nullus mouebit. Sed tu istud curabis. Zor. optumen.</p>
<p>Scena 4a Trimetri.</p>
<p>Maria. Iocobela.</p>
<p>BOno animo sis mater: Deus fraterculum</p>
<p>Meum seruauit, lamentari desine.</p>
<p>Iocob. Hei miserae mihi, itan, perijt, quod fuit charissimum?</p>
<p>Ah mi filiole, deliciae meae vnicae:</p>
<p>(355) O gnate gnate mi, quem vtero tuli meo,</p>
<p>Quem multis peperi miserijs, quem clam Parhone</p>
<p>Occului menseis tres. ô si liceat adhuc</p>
<p><hi rend="bold">COMOEDIA</hi></p>
<p>Te occultum habere. Nunc autem quid me, imò puer</p>
<p>Miselle quid te fiet, quem iam viuere</p>
<p>(360) Non arbitror? Deus te mi dulcißime</p>
<p>Fili seruaßit. Ma. mater mitte lacrumas.</p>
<p>Ego tibi tuum gnatum seruatum nuncio.</p>
<p>Sola es, quam diligit Deus. Ioc. quid tu mihi</p>
<p>Misera loqueris? Ma.te & filium tuum saluum. <ptr target="#tn13" n="13"/></p>
<p>(365) Bono animo es. Ioc. scio, vti tu me soleris. Ma.
bono</p>
<p>Animo es inquam. Vidi eductum de flumine.</p>
<p>Iocob. Obsecro num ludis me? Ma. mater tene ego?</p>
<p>Ne viuam, si quid falsi dixerim tibi.</p>
<p>Vt obseruabam quo secundo flumine</p>
<p>(370) Tuus iste laberetur infans, commodùm</p>
<p>Huc mox descendit propter amnem filia</p>
<p>Regis, videt cistellam, extrahi iubet.</p>
<p>Ego statim ad te prosilui. atque eccam. viden</p>
<p>Quid portet? abi tu intro, ego te illi mater nutricem</p>
<p>(375) Adduxero: ne vbi opus erit in mora sies.</p>
<p>Scena 5a. Eiusdem generis cum superiorib.</p>
<p>Thermuthis, Palaestra, locobela, Maria.</p>
<p>PEr pol scitus est puer Palaestra, commodè</p>
<p>Nos lotum abiuimus. Pal. Hera inspiciebam procul</p>
<p>E littore rectà ad nos cistellam appellere.</p>
<p>Ther. Ah puer ah, ne lacruma. Palaestra vide obsecro</p>
<p>(380) Vt scitulè membra omnia sunt? vt formosula,</p>
<p>Vt pinguiuscula? heu tenelli digituli,</p>
<p>Labella heu rosea, infantule heu puposule,</p>
<p>Quis in te adeò ferus fuit, vt sic mitteret</p>
<p><milestone unit="page" facs="14"/></p>
<p>Te in profluentem aquam? Palaestra non mihi</p>
<p>(385) Fit dubium, quin sit ex Hebraeis masculis.</p>
<p>Palae. Ita pol facilè credo. Ther. ab pater, quid misera dicam?</p>
<p>Hoccine tibi est humanum factum? aut hoccine</p>
<p>Est officium & inceptum regis? quid tibi</p>
<p>Fecere hi paruuli, quos pro certo scio</p>
<p>(390) Esse extra omnem culpae aleam? quem miselluli</p>
<p>Huius non commiserescat? hunc quis perduit?</p>
<p>Pal. Hera inspice quaeso hanc arculam, miraberis</p>
<p>Artificium. Ther. ex arundine est. Sed dic bona</p>
<p>Fide, nihil hîc vidisti conclusum magis?</p>
<p>(395) Nullan’ crepundia, aut signa aliqua, quae solent</p>
<p>Matres piae addere, vt si fors extracti ex aqua</p>
<p>Viuant, expertes non sint liberi patris sui <ptr target="#tn14" n="14"/></p>
<p>Bonorum? Pal quid me hera istuc rogitas, tute quom</p>
<p>De flumine excepisti? aecastor nil ego</p>
<p>(400) Vidi nisi arculam hanc, quam nunc manibus tenes</p>
<p>Bitumine & pice oblitam ita vti nunc habes,</p>
<p>Et hunc miserum puellum ad ripam fluminis</p>
<p>Sic in carecto expositum. Ther. pol minimè hic siet</p>
<p>Misericors, quisquis hos miseros sic abijcit.</p>
<p>(405) Indigna matris nomine est, quae non suum</p>
<p>Lactat foetum: quanquam istuc inuitae modò</p>
<p>Faciant matres Hebraeae. non illa impia</p>
<p>Prorsus fuit, quae sic compegit in arculam</p>
<p>Infantem hunc, quae simulare mortem maluit</p>
<p>(410) Verbis & ipsa re aliquam vitae spem dare,</p>
<p>Quam simul animum maternum negligere ac statim</p>
<p>Aliquo modo interimere, quales olim apud</p>
<p>Seclum prius fuere, quales nunc quoque</p>
<p>Nostra videt aetas. Pal. quid hera mea hîc te maceras?.</p>
<p><hi rend="bold">COMOEDIA</hi></p>
<p>(415) Ther. Palaestra discrucior animo, qui regibus</p>
<p>Ex omnibus vnicè vnus perhibetur probus,</p>
<p>Eum nunc improbi viri officio vtier.</p>
<p>Pal. Au, malè dicis patri. Ther. quòd hic iniurias</p>
<p>His atque huiusmodi innocentibus facit</p>
<p>(420) Immeritò, Palaestra me vitae modò * poenitet.<ptr target="#tn15" n="15"/></p>
<p>Vtinam Dij faxint vt aliquando ad se miser</p>
<p>Redeat. Pal. facient, quiesce tu. Th. Est in principe</p>
<p>Difficile, qui plerumque quod alij suadent, <ptr target="#tn16" n="16"/></p>
<p>Nimis facilè credunt, atque in sententias</p>
<p>(425) Horum subinde iurant, qui neque ius, neque</p>
<p>Bonum aut aequum sciunt: qui siue melius seu <ptr target="#tn17" n="17"/></p>
<p>Peius, prosit an obsit, nihil quicquam vident,</p>
<p>Nisi quod lubet. Pal. maecastor sic est. attamen</p>
<p>Quid faciemus puero? Ther. at etiam mea tu rogas?</p>
<p>(430) Tollam. Pal. quid ais? Th. tollam, inquam, & habebo
pro meo.</p>
<p>Pal. Tantillum puerum? Ther. Adeon’ me inhumanam putas,</p>
<p>Adeò ignauam, vt quem sors animo obiecit meo,</p>
<p>Quem sustuli semel, non porrò alam? Pal. licet</p>
<p>Hera. Mar. salue domina mea, puerne hic est tuus?</p>
<p>(435) Ther. Quid autem? Mar. quia te habere video. Ther. pro
meo</p>
<p>Posthac habebitur, qualem qualem vides,</p>
<p>Mar. Elegans est. sed vin’ huc adducam nutricem tibi <ptr target="#tn18" n="18"/></p>
<p>Quae lactet ipsum? Ther. prorsus, ex nutricibus</p>
<p>Hebraeis. atque etiam puellula tempus est,</p>
<p>(440) Abi, voca hinc ex proximo mihi quam optimam.</p>
<p>Mar. Eo. Ther. non possum quin fleam, vbi intuor</p>
<p>Hos molliculos lacertos, hoc corpusculum</p>
<p>Tenellum sic abiectum. tace, tace obsecro</p>
<p>Infantule, meus eris, tace ne lachruma.</p>
<p>(445) Ioco. vin verò eductum fratrem, quem sustulit</p>
<p><milestone unit="page" facs="15"/></p>
<p>Thermuthis filia Pharaonis? Ma.eminus</p>
<p>Quod vidi. atque illud mater sperabam fore.</p>
<p>Ioco. Et quaerere nutricem? Mar. hac causa ad te missa sum.</p>
<p>Iocob. Dij gnatae regis optata omnia offerant.</p>
<p>(450) Vbi ea est? Mar. eccam tibi. Iocob. salus tibi regia</p>
<p>Filia, men’ vis? Ther. te bona mulier, quod vtrique Dij</p>
<p>Vortant bene. Hunc vides infantem paruolum?</p>
<p>Iocob. Video recentem à partu, ab quasi biduanus est.</p>
<p>Ther. Hunc ego tuae mando fidei, vti non secus</p>
<p>(455) Lactes, habeasque, quàm si ex te natus siet.</p>
<p>Iocob. Equidem dabo operam, ne in me officium sedulae</p>
<p>Nutricis defuisse vnquam dicas, Ther. curato sic, <ptr target="#tn19" n="19"/></p>
<p>Quasi tu mater sis, & quasi hîc sit filius</p>
<p>Tuus: impensas ac mercedem auferes tibi</p>
<p>(460) A me. Iocob. benignè dicis, habeo gratiam.</p>
<p>Ther. Habebis me parentem huius, nec tu secus</p>
<p>Opinabere. Iocob. cuius cuius sit filius,</p>
<p>Id prorsus nil refert mea, huic ego faciam</p>
<p>Quod aequom est, ac reddam tibi eductum, vt quidem</p>
<p>(465) Teque & tuis dignum est. Ther. ita pol faxint
Dij.</p>
<p>Adultum autem vocabis apto nomine</p>
<p>Mosen, quòd ipsum ex flumine sic extraxerim.</p>
<p>Iocob. Et id curabo maximè. Ther. Dij dent vt in</p>
<p>Virum euadat opera tua, quando puer</p>
<p>(470) Forma est sat liberali. Ioc. id aedepol fore</p>
<p>Speramus: à me non erit periculi</p>
<p>Quicquam puero. hac parte velim vti secura sis.</p>
<p>Ther. Panniculos, linteola. tenues subuculas,</p>
<p>Et fasciolas, quibus ipsum fasciabis: haec</p>
<p>(475) Omnia petes à me, ac dabuntur ilicò.</p>
<p>Postideà tuniculas, interulam, caligulas,</p>
<p><hi rend="bold">COMOEDIA</hi></p>
<p>Calceolos, bullas aureas, crepundia,</p>
<p>Et quibus haec prima aetas sese oblectat, tibi</p>
<p>Vltro suppeditabo, atque horum omnium nihil</p>
<p>(480) Desiderabis. Ioc. dicis optumè. Ther. proin</p>
<p>Arrae loco hunc à me accipe aureum, vide</p>
<p>Vt huius curam gnauiter habeas: bene</p>
<p>Tecum fuisse actum dices. Ioc. non deseram</p>
<p>In educando officium nutricis bonae.</p>
<p>(485) Ther. Vale ergo mea nutrix, vale dulcis pusio.</p>
<p>Iocob. Vale Domina. Ther. atque audin’? Iocob. quid est? Ther. caue
dixeris</p>
<p>Cuiquam, ne ad patrem aliquâ permánet, ac mihi</p>